کمردرد و بی‌اختیاری گاهی اوقات به طور هم‌زمان و به عنوان دو علامت عارضه‌ای موسوم به سندرم کودا اکوینا (CES) یا سندرم دم اسبی بروز می‌یابد. در بقیه موارد کمردرد و بی‌اختیاری هم‌زمان بروز می‌یابد، اما هر کدام پی‌آمد ابتلا به عارضه‌ای متفاوت است.
بی‌اختیاری به حالتی گفته می‌شود که بیمار نمی‌تواند چگونگی یا زمان دفع مدفوع (بی‌اختیاری مدفوع) یا ادرار (بی‌اختیاری ادرار) را کنترل کند.
اگر کمر درد و بی‌اختیاری به طور هم‌زمان و ناگهان شروع شود، این علائم معمولاً بیانگر وجود مشکلی جدی است. به همین دلیل بیمار باید به سرعت برای تعیین علت بروز علائم و دریافت درمان مناسب به پزشک مراجعه کند. در این مقاله با چند عارضه‌ای که با دو علامت کمر درد و بی‌اختیاری همراه هستند، آشنا می‌شوید، همچنین علل احتمالی کمر درد و بی‌اختیاری و روش‌های درمان هر عارضه را به طور جداگانه برایتان توضیح می‌دهیم.
علل و عامل‌های خطر کمر درد و بی‌اختیاری ادرار
عامل‌های خطر زیر احتمال بروز علائم کمر درد و بی‌اختیاری را افزایش می‌دهند:
- چاقی: اضافه وزن فشار مضاعفی را به کمر وارد می‌کند. به علاوه اضافه وزن فشار روی مثانه و عضلات مجاور را افزایش می‌دهد. این عامل منجر به بی‌اختیاری استرسی می‌شود و تحمل استرس شدید به مرور زمان عضلات مثانه را ضعیف می‌کند.
- سن: احتمال دچار شدن به کمردرد نسبت مستقیم با افزایش سن دارد. به همین ترتیب هر چه سن بالاتر می‌رود، عضلات کنترل کننده مثانه نیز ضعیف‌تر می‌شود.
- بیماری‌های دیگر: بعضی عارضه‌ها مانند دیابت و آرتریت با هر دو علامت کمر درد و بی‌اختیاری ادرار همراه هستند. ابتلا به عارضه‌های روانی خاص مانند افسردگی و اضطراب نیز احتمال دچار شدن به کمردرد را افزایش می‌دهد.
آیا کمردرد و بی‌اختیاری ادرار می‌تواند نتیجه ابتلا به عارضه دیگری باشد؟
شروع ناگهانی بی‌اختیاری ادرار و کمر درد فوریتی اورژانسی است که به ارزیابی و درمان سریع نیاز دارد. چنانچه بیمار به سرعت درمان نشود، خطر بروز آسیب عصبی دائمی افزایش می‌یابد.
پارگی دیسک
پارگی دیسک یکی از علل وارد شدن فشار به ریشه‌های عصب است. دیسک و فشار روی ریشه‌های عصب می‌تواند منجر به کمردرد شود.
اسپوندیلیت آنکیلوزان
اسپوندیلیت آنکیلوزان (AS) نوعی آرتریت است که با کمر درد همراه است. اسپوندیلیت آنکیلوزان باعث التهاب مفصل‌های ستون فقرات می‌شود. این التهاب ناراحتی و درد شدید مزمن را به دنبال دارد.
سندرم کودا اکوینا
سندرم کودا اکوینا اختلال نادری است که با کمر درد و بی‌اختیاری ادرار همراه است. نشانگان دم اسبی به گروهی از ریشه‌های عصب که در انتهای طناب نخاعی قرار دارد، آسیب می‌زند. این ریشه‌های عصب پیام‌ها را بین مغز و اندام‌های مختلف مبادله می‌کند و پایین‌تنه و اندام‌های لگن را کنترل می‌کند.
وقتی ریشه‌های عصب تحت فشار قرار می‌گیرد، فشار موجب از دست دادن حس و کنترل می‌شود. اعصاب کنترل کننده مثانه و روده‌ها به شدت در برابر از دست دادن کنترل ناشی از ابتلا به سندرم کودا اکوینا آسیب‌پذیر هستند.
در این بخش با علل احتمال ابتلا به سندرم کودا اکوینا آشنا می‌شوید که می‌تواند باعث بروز هم‌زمان علائم کمردرد و بی‌اختیاری ادرار شود:
- آبسه: آبسه کیسه‌ای مملو از چرک است که در فضای اپیدورال یا فضاهای دور نخاع ایجاد می‌شود. چند لایه بافت از نخاع محافظت می‌کنند که احتمال عفونی شدن فضاهای بین این لایه‌ها وجود دارد.
- هماتوم اپیدورال: هماتوم اپیدورال به جمع شدن خون در فضای اپیدورال ستون فقرات گفته می‌شود. خونی که در این فضا جمع می‌شود به عصب‌ها فشار می‌آورد. این وضعیت معمولاً پس از بی‌حسی اپیدورال برای انجام زایمان پیش می‌آید.
- تومور ستون فقرات: رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها منجر به ایجاد شدن تومور داخل ستون فقرات یا اطراف آن می‌شود. این تومورها گاهی اوقات سرطانی هستند.
علل دیگر
عارضه‌های زیر نیز می‌توانند باعث بروز هم‌زمان کمردرد و بی‌اختیاری ادرار شوند:
- سنگ کلیه
- پاره شدن دیواره شریان شکم
- آسیب دیدن نخاع
علل احتمالی کمردرد
کمر به دلیل چرخیدن، بلند کردن اشیاء و حمل وزن بدن در طول روز در معرض ساییدگی شدید قرار می‌گیرد.
کمردرد علل متعددی دارد. برخی بیماران هم‌زمان با کمردرد با بی‌اختیاری ادرار نیز مواجه می‌شوند، هرچند این دو علامت همواره به هم مربوط نیستند.
علل شایع کمردرد به شرح زیر است:
- فیبرومیالژی: فیبرومیالژی یک سندرم درد مزمن است.
- عارضه‌های التهابی مانند روماتیسم، آرتروز یا اسپوندیلیت آنکیلوزان
- چاقی
- پوکی استخوان: عارضه‌ای که باعث کاهش تراکم استخوان می‌شود.
- فعالیت نداشتن و ورزش نکردن
- حالت اندامی نامناسب
- بارداری
- اسکولیوز: انحراف جانبی ستون فقرات
برخی افراد دارای سابقه خانوادگی اختلال‌ها و مشکلات ستون فقرات هستند. سابقه خانوادگی احتمال دچار شدن به کمردرد را افزایش می‌دهد.
علل شایع بی‌اختیاری
بیماران ممکن است دچار مشکل بی‌اختیاری روده، مثانه یا هر دو باشند.
بی‌اختیاری گاهی اوقات پی‌آمد نقص در عملکرد عصب‌هایی است که زمان دفع مدفوع یا ادرار را حس می‌کنند.
بی‌اختیاری گاهی اوقات نتیجه آسیب دیدن یا پرکاری عضلات و رباط‌های تشکیل دهنده مثانه و ساختارهای اطراف آن است.
دیگر علل شایع بی‌اختیاری عبارت است از:
- بالا رفتن سن
- چاقی
- مثانه پرکار
- مشکلات پروستات مانند سرطان پروستات یا بزرگ شدن پروستات
- مصرف بعضی داروها مانند داروهای شل کننده عضلات یا داروهای فشار خون
- عفونت مجاری ادراری
- زایمان
مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تحریک کننده مثانه مانند کافئین خطر بی‌اختیاری ادرار را افزایش می‌دهد.
تشخیص بی‌اختیاری ادرار
تنها راه برای تشخیص علت اصلی کمردرد و بی‌اختیاری ادرار مراجعه به پزشک و معاینه کامل است. پزشک با توجه به نتایج معاینه تصمیم می‌گیرد که آیا کمردرد و بی‌اختیاری به عارضه‌های جداگانه مربوط می‌شود یا جزء علائم یک عارضه است.
بیماران باید شرح کاملی از علائم خود، شامل زمان بروز علائم و روش تسکین علائم ارائه بدهند.
پزشک دستور انجام آزمایش‌های مختلف را پس از تشخیص اولیه می‌دهد. این آزمایش‌ها شامل روش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی و آزمایش خون می‌شود. با توجه به نتایج این آزمایش‌ها می‌توان احتمال ابتلا به عارضه‌های دیگر با علائم مشابه را رد کرد.
چنانچه پزشک نتواند به تشخیص دقیقی برسد، بیمار را به متخصص اورولوژی یا متخصص ستون فقرات ارجاع می‌دهد.
زمان مراجعه به پزشک
فتق دیسک در بسیاری از موارد عارضه‌ای پیشرونده است. بیماران معمولاً مدتی طولانی دچار کمردرد هستند. اگر دیسک از محل اصلی خود خارج شود و سرخوردگی آن شدید باشد، احتمال بروز بی‌اختیاری ادرار نیز وجود دارد.
بااین توصیف شروع ناگهانی بی‌اختیاری ادرار غیرقابل توضیح می‌تواند علامت ابتلا به عارضه‌ای جدی باشد که به درمان فوری نیاز دارد.
وجود نشانه‌های زیر علامت این است که بروز هم‌زمان بی‌اختیاری ادرار و کمردرد یک فوریت اورژانسی است:
- تب بالاتر از 39.4 درجه سانتیگراد
- ناتوانی در حرکت دادن پاها یا حس کردن پایین‌تنه
- درد شدید
- گزگز یا بی‌حسی که رو به پایین در هر دو پا منتشر شود.
اکثر بیمارانی که ناگهان دچار بی‌اختیاری ادرار و کمردرد می‌شوند، به درمان فوری نیاز دارند.
چنانچه بیمار علائم را جداگانه تجربه کند، باید به پزشک مراجعه کند. روش‌های درمان بسیاری برای تسکین کمردرد و رفع مشکل بی‌اختیاری وجود دارد.
درمان بی اختیاری ادرار و کمردرد
روش‌های مختلفی برای درمان بی‌اختیاری ادرار استرسی و فوریتی وجود دارد. پژوهشگران معتقدند که بازآموزی عضلات کف لگن باید نخستین درمان برای رفع مشکل بی‌اختیاری استرسی و فوریتی باشد. بازآموزی عضلات کف لگن مستلزم تقویت عضلات ضعیف است، همچنین بیمار یاد می‌گیرد که چگونه عضلات منقبض کف لگن را شل کند. به علاوه بیمار باید مطلع شود که عادت‌های مثانه و روده چطور باعث بی‌اختیاری می‌شود. این یادگیری شامل توصیه‌های مفید می‌شود؛ برای مثال به بیمار گفته می‌شود که استفاده از سرویس بهداشتی چنانچه از روی عادت نباشد و صرفاً محض احتیاط یا قبل از خارج شدن از خانه باشد، نگرانی‌هایی مانند فوریت ادراری را افزایش می‌دهد. درمان کمردرد و بی‌اختیاری ادرار با توجه به علت اصلی بروز این مشکلات توصیه می‌شود. پزشک بهترین طرح درمان را پس از تعیین علت اصلی بروز علائم تهیه می‌کند.
درمان‌های خانگی
مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب به تسکین درد کمک می‌کند.
چنانچه کمر درد و بی‌اختیاری ادرار نتیجه ابتلا به یک عارضه باشد، این علائم را معمولاً نمی‌توان در خانه درمان کرد.
بااین حال رعایت توصیه‌های زیر می‌تواند علائم را تاحدی بهبود دهد:
- پرهیز از مصرف موادی که مشکل بی‌اختیاری را تشدید می‌کند: کافئین، الکل و نوشیدنی‌های کربنات‌دار از جمله مواد تحریک کننده مثانه هستند.
- مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب: داروهایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسین درد را تسکین می‌دهد و التهاب مولد ناراحتی را کاهش می‌دهد.
- پارچه‌ای را دور کیسه یخ بپیچید و آن را هر بار به مدت ده دقیقه روی کمرتان بگذارید: یخ درمانی به رفع تحریک و ورمی که باعث درد و ناراحتی کمر می‌شود، کمک می‌کند.
- ترک سیگار: استعمال دخانیات یکی از عامل‌های خطر شناخته شده بی‌اختیاری ادرار است و منجر به ابتلا به عارضه‌هایی می‌شود که به کمردرد دامن می‌زنند.
بیماران باید کلیه داروهای مصرفی خود را به پزشک معالجشان اطلاع بدهند و هرگز نباید مصرف دارویی را بدون مشورت با پزشک قطع کنند.
تمرین‌های مختلفی برای کمک به بیماران دچار فتق دیسک کمر وجود دارد. ورزش‌های سبکی مانند شنا و یوگا برای کمر مفید است.
تمرین‌های کگل و عضلات کف لگن
تمرین‌های عضلات کف لگن یا حرکات کگل برای مدیریت بی‌اختیاری ادرار توصیه می‌شود. عضلات کف لگن از ساختارهای داخل لگن حمایت می‌کنند و عملکردهای زیر را به عهده دارند:
- حمایت داخلی از اندام‌های کف لگن
- پایدار کردن استخوان‌های اطراف لگن
- پیشگیری از بی‌اختیاری ادرار و افتادگی اندام‌ها
- عملکرد جنسی
افزایش قدرت و استقامت عضلات کف لگن به کنترل بهتر مثانه و روده کمک می‌کند. توانایی شل کردن و رها کردن عضلات کف لگن نیز به همین اندازه برای جلوگیری از پرکاری عضلات مهم است.
فیزیوتراپی
متخصص فیزیوتراپی با بهره‌گیری از روش‌هایی مانند ماساژ، گرمادرمانی و ورزش درمانی به جای جراحی و درمان دارویی به درمان بیماری‌ها، آسیب‌دیدگی‌ها یا بدشکلی‌ها می‌پردازد. فیزیوتراپی برای رفع بی‌اختیاری ادرار و مدفوع مفید است. چنانچه بی‌اختیاری پی‌آمد ضعیف بودن عضلات کف لگن باشد، بیمار برای درمان غیرجراحی یا تقویت عضلات کف لگن به متخصص فیزیوتراپی معرفی می‌شود تا شاید به این ترتیب ضرورت انجام جراحی از بین برود.
درمان فیزیوتراپی شامل روش‌های زیر می‌شود:
- آموزش روش صحیح استفاده کردن از عضلات کف لگن
- آموزش تمرین‌هایی برای تقویت عضلات کف لگن با استفاده از تحریک الکتریکی یا بدون آن
- بررسی تاثیر رژیم غذایی بر کنترل مثانه
- توصیه‌هایی درباره نوع و میزان نوشیدنی‌ها
- متخصص به بیمار توصیه می‌کند که به منظور کمک به مدیریت علائم، تغییراتی را در سبک زندگیش ایجاد کند.
در فیزیوتراپی بی اختباری ادرار و کمردرد از چه روش‌هایی استفاده می‌شود؟
- تمرین‌های کف لگن برای تقویت عضلات کف لگن تجویز می‌شود. برای تقویت عضلات کف لگن از مخروط‌های واژینال و بیوفیدبک استفاده می‌شود.
- در روش درمان با تحریک الکتریکی از جریان برق برای تقویت عضلات کف لگن استفاده می‌شود. چنانچه انجام دادن ورزش‌های کف لگن تاثیر چندانی نداشته باشد، تحریک الکتریکی توصیه می‌شود.
- بازآموزی حرکات روده به بیمار یاد می‌دهد که چطور دفع را بدون فشار آوردن به عضلات کف لگن انجام دهد.
متخصص فیزیوتراپی برنامه ورزش درمانی را در فواصل ماهانه یا طولانی‌تر بررسی می‌کند و تمرین‌های عضلات کف لگن را به بیمار آموزش می‌دهد تا در خانه انجام بدهد. زمانی که اهداف تعیین شده توسط متخصص فیزیوتراپی و بیمار به دست بیاید و نتایج مطلوب حاصل شود، درمان به پایان می‌رسد.
متخصص فیزیوتراپی شرایط بیمار را با انجام ارزیابی و معاینه بالینی بررسی می‌کند و سوالاتی را درباره مشکل ترشح ادرار و بی‌اختیاری از بیمار می‌پرسد تا شدت مشکل و ادراک بیمار را از آن تعیین کند. سپس فیزیوتراپیست معاینه بالینی کاملی را برای اندازه‌گیری قدرت عضلات کف لگن انجام می‌دهد و طرح درمان را برپایه یافته‌های معاینه به گونه‌ای تهیه می‌کند که بیشترین تناسب را با نیازهای بیمار داشته باشد.
درمان بی اختیاری ادرار
ابتدا روش‌های زیر برای درمان بی‌اختیاری ادرار به کار برده می‌شود:
- آموزش مثانه برای نگه داشتن ادرار در مدت زمان‌های طولانی‌تر
- تغییر راهبردهای ادراری، برای مثال به بیمار آموزش داده می‌شود که مثانه را در سرویس بهداشتی دو بار تخلیه کند تا مثانه کاملاً تخلیه شود.
- استفاده از سرویس بهداشتی براساس زمانبندی مشخص
- انجام دادن تمرین‌های عضلات کف لگن
- مصرف داروهای تجویزی برای شل کردن عضلات مثانه
پزشک گاهی اوقات به بیمار توصیه می‌کند که از وسایل پزشکی مانند پساری (حلقه) واژینال استفاده کند یا دستگاهی در میزراه قرار داده می‌شود تا حمایت از مثانه افزایش یابد و از ترشح ادرار جلوگیری شود.
درمان‌های مداخله‌ای از مزایای زیر برخوردارند:
- مواد حجیم اطراف میزراه تزریق می‌شود تا میزراه بسته بماند و ترشح ادرار کمتر شود.
- بوتاکس (سم بوتولینوم نوع A) برای شل کردن عضلات مثانه تزریق می‌شود.
- پروتز تحریک کننده عصب با هدف کمک به کنترل مثانه به کار برده می‌شود.
چنانچه درمان‌های غیرجراحی موفقیت‌آمیز نباشد، جراحی توصیه می‌شود.
پیش‌آگهی درمان
پیش‌آگهی زندگی با بی‌اختیاری ادرار و کمردرد بستگی به این دارد که آیا پزشک علت اصلی بروز علائم را تشخیص داده است یا خیر. در صورت یافتن علت اصلی می‌توان علائم را درمان کرد.
علائم برخی بیماران مزمن است و همین موضوع تعیین علت اصلی بروز علائم را به فرآیندی دشوار و طولانی تبدیل می‌کند. بااین حال تسکین دائمی علائم ارزش تلاش کردن را دارد.
پیشگیری از بی‌اختیاری ادرار و کمردرد
چنانچه هر از گاه دچار حمله کمردرد و بی‌اختیاری ادرار می‌شوید، می‌توانید احتمال بروز یک حمله دیگر را کاهش دهید.
بااین حال بهترین راهکار برای پیشگیری از کمردرد و بی‌اختیاری ادرار این است که برای تشخیص علت اصلی بروز علائم و برخورداری از درمان مناسب به پزشک مراجعه کنید.
توصیه‌های زیر را برای پیشگیری از کمردرد و بی‌اختیاری ادرار رعایت کنید:
- ورزش: ورزش منظم از ضعیف شدن عضلات کمر جلوگیری می‌کند و به این ترتیب خطر دچار شدن به کمردرد را کاهش می‌دهد. به علاوه ورزش عضلات کف لگن را قوی می‌کند، عضلات قوی‌تر بهتر می‌تواند ادرار را نگه دارد.
- نگه داشتن وزن در حد سالم: اضافه وزن یکی از عامل‌های خطر کمردرد و بی‌اختیاری ادرار است.
- رژیم غذاییتان را هوشمندانه انتخاب کنید: رعایت یک رژیم غذایی متعادل و سرشار از فیبر، پروتئین بدون چربی، میوه و سبزی کمک می‌کند تا وزنتان را در حد سالم نگه دارید و سوخت کافی را برای ورزش کردن به دست بیاورید. به علاوه تغذیه سالم خطر یبوست را کاهش می‌دهد. یبوست می‌تواند به منجر بی‌اختیاری و کمردرد شود.
