پارکینسون یک بیماری تحلیل‌برنده سیستم عصبی است و بر بخشی از مغز که مسئول حرکات طبیعی است اثر می‌گذارد. افراد مبتلا به این بیماری از کمبود دوپامین رنج می‌برند. دوپامین یک ماده شیمیایی در مغز است که به کنترل حرکات کمک می‌کند.
در بیماری پارکینسون، سلول‌های عصبی در بخش توده سیاه در مغز آسیب دیده و یا از بین می‌روند. توده سیاه بخشی از مغز است که دوپامین تولید می‌کند. با از بین رفتن سلول‌های عصبی تولید کننده دوپامین در مغز، علائمی مانند لرزش، کندی حرکات و سفتی عضلات ایجاد می‌شوند.
تیمی از افراد متخصص در درمان بیماری پارکینسون و دیگر اختلالات حرکتی جهت بازیابی توانایی به بیمار کمک می‌کنند. توانبخشی پارکینسون شامل موارد زیر می‌باشد :
- همکاری تیمی از متخصصین فیزیوتراپی، کار درمانی و گفتار درمانی
- استفاده از انواع روش‌های درمانی جهت کمک به بیمار در انجام امور روزانه و کنترل درد
- برنامه ورزشی ویژه جهت به تعویق انداختن روند بروز علائم بیماری
دلایل ایجاد بیماری پارکینسون
دلیل ایجاد این بیماری هنوز مشخص نمی‌باشد. ولی بر طبق تحقیقات انجام شده، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی باعث ایجاد این بیماری می‌شوند.
بیماری پارکینسون بیشتر در افراد سالخورده ایجاد می‌شود و افزایش سن مهم‌ترین عامل ابتلا به این بیماری است. احتمال بروز این بیماری در حدود 60 سالگی بیشتر است و خطر ابتلا به این بیماری در هر دهه پس از 60 سالگی افزایش می‌یابد.
به ندرت امکان دارد که این بیماری در جوانان نیز ایجاد شود. تنها 5 تا 10 درصد از افراد پیش از سن 5 سالگی به این بیماری مبتلا می‌شوند.
به غیر از افزایش سن، عوامل زیر نیز در ایجاد بیماری پارکینسون مؤثر هستند :
- جنیست : این بیماری به میزان 2/1 تا 5/1 برابر در مردان بیشتر از زنان ایجاد می‌شود.
- عوامل ژنتیکی : برخی از جهش‌های ژنتیکی می‌توانند باعث ایجاد بیماری پارکینسون بشوند. این عوامل به میزان اندکی احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. البته در بیشتر موارد این بیماری در اثر عوامل ژنتیکی ایجاد نمی‌شود. تنها در حدود 10 درصد از افراد دارای پارکینسون در اثر عوامل ژنتیکی به این بیماری مبتلا می‌شوند.
- مواد سمی : مطالعات نشان می‌دهند که عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض مواد آفت‌کش یا علف‌کش و نوشیدن از آب چاه می‌توانند احتمال ابتلا به بیماری پارکینسون را به میزان کمی افزایش دهند.
- وارد شدن آسیب مکرر به سر : در صورتی که آسیب‌دیدگی باعث از دست دادن هوشیاری شود، احتمال ایجاد پارکینسون افزایش پیدا می‌کند.
نشانه‌های بیماری پارکینسون
بیماری پارکینسون باعث بروز نشانه‌های حرکتی زیر می‌شود :
- لرزش در دست‌ها، انگشتان، پا یا چانه ( این نشانه معمولاً در حالت استراحت ایجاد می‌شود). لرزش یکی از علائم اولیه پارکینسون است.
- سفتی عضلانی در دست‌ها، پاها یا بدن. برای مثال امکان دارد دست‌ها هنگام راه رفتن آزادانه حرکت نکنند و یا پاها هنگام پیاده‌روی متوقف شوند.
- کُندی حرکات از جمله کاهش سرعت در آغاز یک حرکت؛ مانند برخاستن از صندلی، کُندی در انجام حرکات غیر ارادی مانند چشمک زدن یا کاهش سرعت در انجام حرکات روزمره مانند بسته دکمه‌های پیراهن. بیماری پارکینسون ممکن است بر عضلات صورت نیز اثر بگذارد و باعث ایجاد حالت بی‌احساس در چهره می‌شود.
- دشواری در برقراری تعادل، گام برداشتن و حفظ وضعیت صحیح بدنی. خمیده بودن بدن هنگام راه رفتن، کشیده شدن پا روی زمین و گام‌های کوتاه از نشانه‌های افراد مبتلا به پارکینسون هستند. در این حالت امکان دارد تعادل فرد به هم بخورد و خطر زمین خوردن افزایش پیدا می‌کند.
نشانه‌های بیماری معمولاً با گذشت زمان ایجاد می‌شوند و در نتیجه تشخیص بیماری در مراحل اولیه دشوار می‌باشد. همچنین امکان دارد شدت نشانه‌ها در افراد مختلف، متفاوت باشد.
بیماری پارکینسون می‌تواند باعث ایجاد مشکلات غیر حرکتی نیز بشود. در این حالت علائمی که به حرکت ارتباطی ندارند، ایجاد می‌شوند. این علائم بر کیفیت زندگی روزمره اثر می‌گذارند و شامل موارد زیر می‌باشند :
- اختلالات خلقی : افسردگی و اضطراب در افراد مبتلا به پارکینسون شایع می‌باشند.
- تغییرات ادراکی و شناختی که بر حافظه، تفکر و نحوه قضاوت اثر می‌گذارند. این تغییرات معمولاً در مراحل بعدی بیماری پارکینسون ایجاد می‌شوند.
- اختلال در حس بویایی : کاهش یا از دست دادن حساسیت قوه بویایی از نشانه‌های اولیه پارکینسون است.
- دشواری در بلع غذا : با پیشرفت بیماری، توانایی فرد برای خوردن غذا کاهش پیدا می‌کند. امکان دارد بزاق در دهان جمع شود و باعث ریزش آب از دهان شود.
- دشواری در جویدن و خوردن غذا : در مراحل آخر بیماری پارکینسون امکان دارد عضلات موجود در دهان دچار مشکل شوند. در این حالت جویدن دشوار می‌شود و امکان خفه شدن و کاهش وزن نیز وجود دارد.
- تغییرات گفتاری : امکان دارد بیمار آهسته‌تر و یا به صورت یکنواخت صحبت کند.
- تغییر در نحوه نوشتن : ممکن است بیماران لغات را کوچک‌تر و به صورت دَرهم بنویسند.
- مشکل بی‌خوابی : بی‌خوابی، خستگی در طول روز و دیدن رویاهای واضح در خواب می‌توانند با بیماری پارکینسون مرتبط باشند.
- یبوست : در صورت ابتلا به پارکینسون، غذا آهسته‌تر از حد عادی در دستگاه گوارش حرکت می‌کند و در نتیجه عمل دفع به دشواری انجام می‌شود.
- سرگیجه : افراد مبتلا به پارکینسون در اثر افت ناگهانی فشار خون، پس از نشستن یا دراز کشیدن در اثر ایستادن دچار سرگیجه می‌شوند.
تشخیص بیماری پارکینسون
تشخیص بیماری پارکینسون با استفاده از روش‌های مانند آزمایش خون یا ام آر آی انجام نمی‌شود؛ بلکه مجموعه‌ای از یافته‌های به دست آمده از معاینات کامل جهت تشخیص این بیماری استفاده می‌شود.
برای مثال، امکان دارد هنگام معاینه بدنی و بررسی سرعت انجام حرکات، بیماری تشخیص داده شود. همچنین ممکن است پزشک از آزمایش‌های عصب‌شناسی جهت تمایز بیماری پارکینسون با بیماری‌های دیگری که علائم مشابهی دارند استفاده کند. برای مثال سکته می‌تواند باعث مشکلات مربوط به حفظ تعادل شود و یا مصرف برخی از داروها می‌تواند سبب ایجاد لرزش شود.
علائم بیماری پارکینسون به مرور زمان تشدید می‌شوند؛ به همین علت پزشک بایستی شدت علائم را در طی گذشت زمان ارزیابی کند. تشخیص بیماری پارکینسون دشوار می‌باشد؛ به همین علت بهتر است بیمار به متخصص مغز و اعصاب یا متخصص اختلالات حرکتی مراجعه کند تا علائم بیماری به طور روزانه بررسی شوند.
بهترین زمان برای شروع توانبخشی پارکینسون
بهتر است پس از تشخیص بیماری بلافاصله از توانبخشی استفاده شود. بهترین زمان برای شروع توانبخشی عبارتست از :
- زمانی که فرد متوجه تغییر در توانایی‌های خود می‌شود
- در زمان تغییر داروها، مصرف داروی جدید یا در زمان جراحی
روش‌های توانبخشی پارکینسون
هدف تیم توانبخشی کمک به بیمار در جهت حفظ عملکرد روزانه در هر مرحله از بیماری می‌باشد.
خدمات مربوط به کار درمانی
کار درمانی به بیماران کمک می‌کند تا هر چه سریع‌تر فعالیت‌های روزانه مانند کار، خرید، آشپزی، تمیزکاری و مراقبت از افراد خانواده را از سر بگیرند. کاردرمانی باعث می‌شود تا افراد مبتلا به پارکینسون به طور مستقل و بدون نیاز به کمک دیگران به انجام امور روزمره بپردازند.
متخصص کار درمانی در ابتدا زمینه‌های فیزیکی، شناختی، ادراکی و بصری مورد نیاز جهت انجام فعالیت‌های خاص را بررسی می‌کند تا عملکرد بیمار در هر یک از این زمینه‌ها را تعیین کند و پس از آن مهارت‌های مورد نیاز جهت انجام فعالیت مورد نظر را به بیمار آموزش می‌دهد. همچنین متخصص کاردمانی در زمان مناسب استفاده از ابزاری مانند عصا، واکر و ویلچر را به بیمار تعلیم می‌دهد.
خدمات مربوط به آسیب‌شناسی گفتار و زبان
بیماری پارکینسون بر جنبه‌های گوناگون ارتباطی از جمله توانایی به یاد آوردن واژه‌های خاص، لحن گفتار و حالات چهره تاثیر می‌گذارد. بسته به نحوه پیشرفت بیماری، تاثیر بیماری پارکینسون بر مهارت‌های ارتباطی بیمار می‌تواند خفیف یا شدید باشد.
در برخی از افراد تغییر در گفتار اولین نشانه بیماری پارکینسون محسوب می‌شود. در بعضی دیگر از افراد این تغییر پس از سال‌ها ابتلا به این بیماری ایجاد می‌شود. با پیشرفت بیماری، توانایی بیمار برای شرکت در گفتگو و مکالمه کاهش پیدا می‌کند.
متخصص آسیب‌شناسی گفتار و زبان، جنبه‌های مختلف ارتباطی و تاثیر آن بر تعاملات اجتماعی بیمار و کیفیت زندگی او را ارزیابی می‌کند.
پزشک برنامه‌ای مرتبط با گفتار و زبان به بیماران ارائه می‌دهد. هدف این برنامه تمرکز بر شناسایی و ارزیابی اختلال گفتاری به نام دیزآرتری هایپوکینتیک می‌باشد. این اختلال در افراد مبتلا به پارکینسون شایع می‌باشد و توانایی فرد برای ایجاد حرکات دهان و تارهای صوتی جهت صحبت کردن را مختل می‌کند. نشانه‌های این اختلال شامل بیان غیر واضح جملات ، صدای خشن و گرفته و بیان سریع جملات در مکالمات می‌باشد.
مشکلات دیگر مرتبط با گفتار از جمله پایین بودن صدا هنگام صحبت کردن، تفکیک نادرست واژه‌ها و تکلم سریع نیز در جلسات گفتار درمانی درمان می‌شوند.
پزشک همچنین اطلاعات لازم در مورد اختلال دیزآرتری هایپوکینتیک را در اختیار افراد مبتلا به پارکینسون و وابستگان آن‌ها قرار می‌دهد. متخصص گفتار درمانی روش‌هایی برای بهبود گفتار و حفظ توانایی تکلم واضح را به بیمار آموزش می‌دهد. برنامه درمانی برای بیشتر افراد تقریبا دو ماه زمان می‌برد.
فیزیوتراپی
متخصص فیزیوتراپی در ارتباط با موارد زیر به بیمار کمک می‌کند :
- برقراری تعادل و اجتناب از زمین خوردن
- توقف حرکت در حین راه رفتن و دشواری در چرخش بدن هنگام پیاده‌روی
- دشواری در راه رفتن
- انعطاف‌پذیری و قدرت بدنی
- برنامه‌های ورزشی
- استفاده از ابزار مخصوص جهت افزایش ایمنی و قدرت حرکتی
- کنترل درد
برنامه ویژه ورزشی
هدف از برنامه ورزشی به تعویق انداختن روند بروز علائم بیماری می‌باشد. این برنامه از روش‌های حل مساله و استفاده از حرکات پیچیده جهت انجام وظایف و امور روزانه استفاده می‌کند. این کار باعث افزایش سازگاری سیستم عصبی می‌شود. استفاده از تردمیل نیز نمونه‌ای دیگر از تمارین مورد نظر در این برنامه درمـانی است. اسـتفاده از این برنامه ورزشی همراه با فیزیـوتراپی به مدت سه یا چهار روز در هفته (در طـول مـدت زمان چهار هفته) توصیه می‌شود.
راه‌های درمان پارکینسون
داروهای گوناگونی برای رفع علائم بیماری پارکینسون موجود هستند ولی هیچ یک از این داروها قادر به کند کردن روند پیشرفت این بیماری نمی‌باشند.
داروی لوودوپا همراه با داروی کاربی‌دوپا جهت کنترل نشانه‌های حرکتی پارکینسون تجویز می‌شوند. داروی لوودوپا باعث تولید دوپامین در بدن می‌شود و داروی کاربی‌دوپا از ایجاد حالت تهوع و استفراغ ناشی از مصرف داروی لوودوپا جلوگیری می‌کند.
اگرچه داروی لوودوپا در کنترل علائم پارکینسون موثر است، تاثیر این دارو در طولانی‌مدت حالت افزایشی و کاهشی دارد. همچنین لوودوپا دارای عوارض جانبی مانند حالت تهوع، سرگیجه و اختلال حرکتی دیسکینزی می‌باشد.
برخی از افراد در ارتباط با مصرف زودهنگام دارای لوودوپا یا عوارض جانبی ناشی از مصرف آن محتاط هستند. در این خصوص بایستی یادآوری شود که مزایای مصرف این دارو بسیار بیشتر از عوارض جانبی آن هستند.
تحقیقات نشان می‌دهند که فعالیت جسمانی باعث کند شدن روند پیشرفت پارکینسون می‌شود. پزشکان جهت بهبود حرکتی، تعادل و تقویت روحیه بیماران انجام ورزش منظم مانند دوچرخه ثابت، شنا، تمارین تقویتی و تای‌چی را توصیه می‌کنند.
امکان دارد روش تحریک عمقی مغز نیز باعث بهبود علائم بیماری پارکینسون شود. در این روش جراحی، الکترودهایی در مغز کار گذاشته می‌شوند تا علائم حرکتی ناشی از پارکینسون کاهش پیدا کنند.
