مشکل تکرر ادرار یکی از از علائم شایع در اسکلروزیس چندگانه است و میتواند اثر شدیدی روی جنبه‌های مختلف زندگی روزانه بیمار بگذارد. از هر 100 نفر مبتلا به بیماری ام اس،75 نفر آن‌ها مشکل تکرر ادرار را تجربه کرده‌اند. با این حال این مشکلی است که برای آن روشهای درمانی موفقی وجود دارد و تغییرات سبک زندگی میتواند تفاوت‌های آشکاری را بوجود آورد.
شما ممکن است از صحبت کردن در مورد مشکل تکرر ادرار خجالت زده یا ناراحت شوید، اما متخصصین کلینیک توانبخشی و فیزیوتراپی امید تجربیات زیادی در صحبت کردن در مورد این نوع از علائم دارند. با ارائه اطلاعات صحیح و پشتیبانی، بسیاری از مشکلات تکرر ادرار با موفقیت مدیریت می‌شوند، بنابراین، تاثیر طولانی یا خیلی زیادی در زندگی روزانه شما نخواهند داشت. این اقدامات مشتملند بر ایجاد تغییرات ساده در غذاها و نوشیندنی‌هایی که مصرف می‌کنید و استفاده از دارو یا کاتتر (سوند).
مشکل تکرر ادرار چیست؟
افرادی را که با مشکل تکرر ادرار مواجه‌اند را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد: آن‌هایی که با مشکل ذخیره سازی اوره دارند و آن‌هایی که با مشکل تخلیه آن مواجه‌اند. برخی افراد ترکیبی از هر دو مشکل را تجربه کرده‌اند.
- مشکلات ذخیره سازی اوره: مشکلات ذخیره سازی میتواند منجر به ایجاد علائمی نظیر احساس فوری به رفتن به سرویس بهداشتی ( به وضعیت اضطرار معروف است) و تعداد دفعات زیاد نیاز به رفتن به سرویس بهداشتی در طول روز (به تکرر معروف است) و شب ( به شب ادراری معروف است) شود.
- مشکلات عدم تخلیه مثانه: عدم تخلیه مثانه میتواند به علائمی نظیر سختی دفع ادرار (به تاخیر تخلیه معروف است) و احساس عدم تخلیه کامل مثانه (به احتباس معروف است) منتج شود.
اگر شما در خصوص تکرر ادرار نگران هستید و این مشکل روی زندگی شما تاثیر گذاشته است، در تماس با پزشک متخصص درنگ نکنید. خصوصا در موارد ذیل:
- برای شما پیش آمده که ناگهانی خودتان را خیس کرده‌اید و این مسئله روی فعالیت‌های مهم زندگی‌تان اثر گذاشته است.
- اغلب احساس نیاز به دفع ادرار دارید و جهت تخلیه سریع به حمام می‌روید اما گاهی به موقع نمی‌تواند این کار را انجام دهید.
- مجبور هستید در خلال روز و شب بیشتر اوقات به سرویس بهداشتی بروید.
- استفاده از سرویس بهداشتی برای شما دردناک است یا بوی غیر عادی از ادرار خود حس می‌کنید.
- احساس دفع دارید اما دفع انجام نمی‌شود.
- متوجه شده‌اید که جریان خروجی ادرار شما ضعیف شده است یا حس می‌کنید مثانه شما بطور کامل تخلیه نشده است.
چرا بیماران متبلا به MS با مشکلات تکرر ادرار مواجه‌اند؟
بیماری MS میتواند سبب تخریب مناطقی از مغز و نخاع شود که نقش کنترل عملکرد مثانه را ایفا می‌کند و علائمی که تجربه می‌کنید به ناحیه‌ای که تحت تاثیر است، بستگی دارد.
دلایل بروز مشکلات ذخیره سازی ادرار (تکرر و وضعیت اضطراری)
در بیماری اسکلروز چندگانه (MS)، مشکلات ذخیره سازی ادرار به دلیل اختلال در ارتباط بین نخاعی و بخشی از مغز که مسئول کنترل عملکرد مثانه است، در هنگام تخلیه مثانه رخ می‌دهد. زمانی که مثانه خالی می‌شود، پیام‌های عصبی مربوط به تخلیه مثانه بین این دو منطقه ناقل می‌شوند و به دلیل عدم صحت یا اختلال در این ارتباط، ایجاد ناهنجاری در عملکرد مثانه می‌شود. این موضوع باعث می‌شود ماهیچه‌های مثانه باور کنند که مثانه به زودی پر می‌شود. به عبارت دیگر، ممکن است مثانه بیش از حد فعال شده و یا به طور غیرقابل پیش‌بینی انقباض کند، که نتیجه آن نیاز به دفع فوری یا تکراری می‌شود. این حالت همچنین به عنوان بیش‌فعالی مثانه شناخته می‌شود.
دلیل بروز مشکلات تخلیه مثانه (تاخیر در تخلیه و احتباس)
دلایل متعددی وجود دارد که سبب ایجاد اشکال در تخلیه مثانه شما می‌شود. ناحیه‌ای در نخاع که عکس‌العمل ناشی از تخلیه مثانه را کنترل می‌کند ممکن است در اثر بیماری MS تخریب شده باشد. به دلیل عدم وجود سیگنال‌های عصبی ناشی از تخلیه ممکن است مثانه شما خیلی پر شود اما شما از آن بی‌خبر باشید در نتیجه نشتی ادرار روی می‌دهد. گاهی پیام‌های عصبی که از مغز صادر می‌شوند با اختلال همراهند در نتیجه وقتی ماهیچه‌های مثانه شروع به تخلیه آن می‌کنند در همان زمان، دریچه‌ای که اجازه خروج ادرار را از مثانه می‌دهد بسته می‌ماند یا در تلاش مثانه برای تخلیه شدن اختلال ایجاد می‌کند.
در برخی افراد این علائم ممکن است باعث ایجاد احساس نیاز سریع به سرویس بهداشتی و به تعداد دفعات زیاد شود. این امر سبب می‌شود که فرد خودش را ناگهان خیس کند درحالیکه کمی قبل از آن برای تخلیه مثانه تلاش کرده است.
تمام مشکلات مثانه از تخریب عصبی ناشی از بیماری MS ایجاد نمی‌شوند. از دیگر عوامل آن می توان عفونت مجرای تخلیه ادرار (UTIs)، بزرگ شدن پروستات در مردان، بارداری و زایمان در زنان، جراحی‌های ناحیه شکم و مصرف کافئین و الکل را نام برد.
راه های تشخیص علت تکرر ادرار در ام اس
وقتی به پزشک مراجعه می‌کنید او سابقه کاملی از علائم شما را بررسی می‌کند و ممکن است از شما بخواهد که در یک دوره زمانی کوتاه وضعیت مثانه خود را به دقت تحت نظر گرفته، ثبت کنید. با توجه به انواع مختلف مشکلات مثانه و درمان‌های مختلفی که برای آن‌ها وجود دارد، لازم است که پزشک متخصص از دلیل بروز مشکل شما مطلع شود تا بتواند مناسب‌ترین روش درمانی را برای شما اجرا کند. معمولا این کار از طریق انجام آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:
- تست ادرار: پزشک شما ممکن است نمونه کمی از ادرار شما را بخواهد تا بتواند با انجام آزمایش وجود هرگونه عفونت را مورد بررسی قرار دهد. آن آزمایش به تست قطره‌ای نیز معروف است. ادرار شما با استفاده از یک برچسب شیمیایی مخصوص ( که به آن dipstick گفته می‌شود) و فرو بردن آن در نمونه ادرار شما آزمایش می‌شود. اگر در ادرار شما باکتری وجود داشته باشد، رنگ برچسب تغییر خواهد کرد که نشان دهنده آن است ممکن است در مجاری ادرار شما عفونت وجود داشته باشد. (UTI)
- سونوگرافی مثانه: اگر اثری از وجود باکتری در ادرار شما وجود نداشته باشد مقدار ادراری که بعد از دفع، در مثانه شما باقی می‌ماند اندازه گیری می‌شود. این کار به واسطه یک اسکنر اولتراسونیک انجام می‌شود به این صورت که این دستگاه به آرامی روی پوست قسمت پایینی شکم شما حرکت داده می‌شود. این عمل تصویری از مثانه شما ایجاد می کند که نشان می‌دهد چه مقدار مایع در مثانه شما باقی مانده است. اگر بعد از تخلیه، بیش از 100ml باقی مانده بود احتمالا نشانه وجود مشکل در تخلیه مثانه است.
درمان خانگی تکرر ادرار
با یک پزشک متخصص در تماس باشید. اگر تکرر ادرار روی زندگی روزانه شما تاثیر گذاشته است، پزشک میتواند در حل آن کمک کند.
وضعیت مثانه خود را با ثبت رفتارهای آن شناسایی کنید. این امر به شما کمک می‌کند تا ببینید به مرور زمان، تکرر ادرار چه تاثیری روی شما گذاشته است. برای این کار می‌توانید در یک دفترچه، یادداشت برداری کنید یا از نرم افزارهای موبایل برای تحت نظر گرفتن عملکرد مثانه خود استفاده کنید. ثبت مواردی نظیر آنچه می‌خورید و می‌آشامید، هر نوع دارویی که مصرف می‌کنید، مواقعی که به سرویس بهداشتی می‌روید، مشکلاتی که در خلال توقف دفع و شروع آن روی می‌دهد و اگر احتمالا با مشکل خیس کردن خودتان مواجه شده‌اید، بسیار مفید است. شما می‌توانید این موارد را با پزشک خود درمیان بگذارید. این امر همچنین کمک می‌کند تا ببینید که تغییر رژیم غذایی مثل کاهش مصرف نوشیدنی‌های کافئین دار، چه تاثیری بر این مشکل دارد.
تغییر سبک زندگی
نوشیدن مایعات به اندازه کافی
اگر مصرف مایعات به مقدار کافی صورت نگیرد و بدن با کمبود آب مواجه شود، ادرار غلیظتر می‌شود که ممکن است منجر به آزردن مثانه و ایجاد محیط مناسب برای رشد عفونت شود. به عنوان یک راهنمایی عمومی، مناسب است حداقل 1.5 لیتر یا 6 تا 8 لیوان آب را در روز مصرف کنید. ادرار سالم، تمیز و رنگ کاهی دارد. از سوی دیگر، مصرف بیش از حد میتواند وضعیت مثانه را تشدید کرده، تعداد دفعات رفتن به دستشویی را افزایش داده و احساس دفع اضطراری ایجاد کند. بنابراین، رعایت تعادل در مصرف مایعات بهتر است.
خودداری از مصرف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌هایی که مثانه را آزار می‌دهند.
برخی غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند سبب رنجش مثانه شوند. این نوشیدنی‌ها عبارتند از نوشیدنی‌های حاوی کافئین، الکل، گاز، آبمیوه‌های اسیدی (مانند مرکبات و گوجه فرنگی) و غذاهای تند. کاهش یا قطع مصرف این مواد غذایی و نوشیدنی میتواند به کاهش علائم تکرر ادرار کمک کند.
نگه‌داشتن وزن در حد مناسب
نگه‌داشتن وزن در حد مناسب با استفاده از تمرینات وزرشی معمولی و رژیم غذایی سالم و متعادل بسیار اهمیت دارد زیرا افزایش وزن میتواند سبب افزیش فشار به عضلات کف لگن و در نتیجه وارد شدن استرس غیر ارادی به این ناحیه شود که حاصل آن نشتی مثانه در زمانی است که به آن فشار وارد می‌شود مانند هنگام سرفه و عطسه کردن.
ترک سیگار
نیکوتین موجود در سیگار میتواند سبب رنجش مثانه شود بنابراین کم کردن مصرف سیگار یا ترک آن بطور کامل سبب میتواند سبب بهبودی علائم تکرر ادرار شود.
ورزش دادن عضلات کف لگن
زمانیکه علائم تکرر ادرار در حد متوسط هستند، ورزش دادن کف لگن میتواند مفید باشد. کف لگن صفحه‌ای متشکل از عضلات است که کف تا دیواره لگن را پوشانده و سبب پشتیبانی از مثانه و روده می‌شود. این ماهیچه‌ها باعث می‌شود که شما در زمانی که مثانه می‌خواهد تخلیه شود، با آزاد کردن آن‌ها، روی آن کنترل داشته باشید.
جلوگیر از بروز یبوست
پر بودن کامل روده بزرگ میتواند مانع از جریان ادرار شود یا بر ظرفیت مثانه شما تاثیر گذاشته سبب افزایش تعداد دفعات نیاز به تخلیه شود.
روشهای درمانی زمانی که نیاز دفعات نیاز به دفع شما زیاد می‌شود
تمرین دادن مثانه
هدف از تمرین دادن مثانه افزایش فاصله زمانی رفتن به سرویس بهداشتی است. بتدریج مدت زمان تخلیه ادرار را افزایش دهید (حتی اگر به اندازه 5 دقیقه باشد). ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد تا تاثیر این تمرینات را حس کنید. اما پیگیری از طریق مشاور یا پرستار متخصص MS میتواند سبب تشکیل یک جدول زمانی شود که این کار به رسیدن شما به نتیجه مطلوب کمک می‌کند.
داروها
ممکن است به شما داروهایی پیشنهاد شود که جلوی پیام‌های عصبی محرک شروع تخلیه مثانه را می‌گیرند و با این کار تعداد دفعات نیاز به تخلیه را کاهش می‌دهند. این داروها به آنتی موسکارینیک معروفند. همچنین به نظر می‌رسد که این داروها سبب کاهش احساس نیاز به سرویس بهداشتی می‌شوند. این داروها ممکن است بصورت قرص خوراکی یا برچسب‌های پوستی تجویز شوند.
اگر داروهای آنتی موسکارینیک بروی شما تاثیر نداشتند یا اگر عوارض جانبی آن‌ها از حد تحمل شما بیشتر بود ممکن است میرابگرون (بتمیگا) یا دسموپرسین تجویز شود. میرابگرون بصورت قرص‌های خوراکی ارائه می‌شود و بصورت آزاد کردن ماهیچه‌های مثانه عمل می‌کند و سبب می‌شود پر شدن و ذخیره سازی مثانه اصلاح شود. دسموپرسین بصورت اسپری بینی ارائه و سبب درمان تکرر ادرار در روز و شب می‌شود. این دارو سبب کاهش تولید ادرار در بدن می‌شود.
تزریق به مثانه
در جایی که داروها نیز ماثر نباشند، تزریق بوتولینوم (بوتاکس) در دیواره مثانه یک راه حل است. این کار سبب توقف ارسال پیام‌های عصبی به ماهیچه‌های مثانه و در نتیجه جلوگیر از انقباض آن‌ها و بهبود تداوم ادرار می‌شود. ادامه درمان با تزریق بوتاکس ممکن است سبب شود مثانه شما در دراز مدت توانایی تخلیه خودکار را از دست بدهد در این صورت باید از کاتتر (سوند) استفاده کنید.
بوتولینوم توکسین از داخل به دیواره مثانه شما تزریق می‌شود. یک لوله باریک که یک تلسکوپ بسیار کوچک به آن متصل است از طریق مجرای ادراری به مثانه شما وارد می‌شود تا عمل تزریق را انجام دهد (تقریبا 30). این در انجام این عمل از بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود. معمولا اثر آن بین 6 تا 12 ماه بعد از عمل باقی می‌ماند و بعد از این مدت دوباره می‌توان آن را تکرار کرد.
تحریک عصبی
اگر داروهای آنتی موسکارینک تاثیر نداشتند و تمایلی به استفاده از بوتولینوم توکسین نداشتید، ممکن است به شما استفاده از تحریک عصبی جلدی تیبیال (PTNS) پیشنهاد شود. در این عمل یک سوزن کوچک در نزدیکی عصبی که درست در بالای قوزک پای شما قرار دارد، وارد بدن می‌شود. یک جریان الکتریکی متوسط از طریق این سوزن وارد بدن می‌شود که سبب ریلکس شدن اعصاب در قسمت پایینی کمر جایی که عصب‌ها عملکرد مثانه را کنترل می‌کنند، می‌شود. در نتیجه علائم بیش فعالی مثانه کاهش می‌یابد.
این عمل باید بصورت 12 جلسه هفتگی و هر جلسه 30 دقیقه انجام شود. تاثیر آن ممکن است بعد از این جلسات باقی نماند بنابراین به جلسات بیشتری نیاز است. اما به هر حال این یک روش درمانی مفید برای برخی افراد است.
روشهای درمانی برای زمانیکه شما با تخلیه مثانه یا شروع دفع ادرار مشکل دارید
تلاش برای آرام بودن هنگام عبور ادرار، به بهبود مشکل تاخیر دفع کمک می‌کند. برای برخی افراد شنیدن صدای جریان آب مثلا ریختن آب از شیر، میتواند سبب آرامش ولو (شیر) مثانه در شروع جریان یافتن ادرار شود.
استفاده از کاتتر (سوند)
اگر شما با مشکل تخلیه مثانه مواجه هستید، پزشک شما ممکن است استفاده از کاتتر را پیشنهاد دهد. کاتتر دفع ادرار از یک لوله نازک توخالی تشکیل شده که از آن برای تخلیه ادرار از مثانه استفاده می‌شود. چند نوع مختلف کاتتر وجود دارد ( متناوب (وقفه دار)، سلولی و سوپراپوبیک) و آن‌ها همه با کمی تفاوت وارد مجرای ادراری می‌شوند. کاتتر ممکن است در زمان نیاز استفاده شود (نوع متناوب). معمولا چندین بار در طول روز و این عمل توسط خود شما انجام می‌شود. برای برخی افراد کاتترهایی که ماندگاری بیشتری دارند گزینه بهتری است. استفاده از کاتتر میتواند کمی ترسناک باشد اما برای برخی افراد این یک تغییر مثبت و تغییر است که سبب کنترل بهتر مثانه می‌شود.
ویبره سوپر پابلیک
شواهدی وجود دارد دال بر اینکه استفاده از دستگاه ویبراتور مانند تحرک کننده مثانه کوئین اسکورا وقتی در محلی روی بدن قرار داده شود میتواند به ماهیچه‌های پایین مثانه کمک کند تا مانند یک شیر عمل کرده (اسفنکتر مجرای ادرار) و اگر مشکل تاخیر در تخلیه وجود داشته باشد سبب راحتی و بهبود انجام آن شوند.
