بهبود توانایی راه رفتن پس از سکته مغزی اغلب یکی از بزرگ ترین و مهم ترین چالش‌هایی است که بیماران در دوران توان بخشی سکته مغزی با آن مواجه میشوند. استقلال در راه رفتن علاوه بر آنکه باعث بهبود کیفیت زندگی میشود در افزایش توانایی بدن برای بهبود دامنه حرکات نیز نقش دارد. ضعف یا فلج شدن یک طرف از بدن و همچنین سایر اختلالات نورولوژیکی شایع پس از سکته مغزی به وجود میآیند از قبیل از دست دادن تعادل، ضعف عضلات، اختلال در درک فضا و مکان و هماهنگی نامناسب اعضای بدن باعث میشود که دوران بهبود بسیار چالش برانگیز باشد. به همین دلیل تعداد زیادی از افراد به کمک و حمایت از اطرافیان و سیستم‌های حمایتی نیاز دارند تا این مشکلات و عدم تعادل در آنها پایدار شود. ورزش سکته مغزی دارو درمانی و انجام عمل جراحی به بهبود توانایی حرکتی برای انجام امور روزمره و به ویژه زمانی که بخش زیادی از توانایی فرد از بین رفته است توصیه میشود.
مشکلات حرکتی پس از سکته مغزی
سکته مغزی میتواند به اشکال مختلف بر روی توانایی بیمار تاثیر بگذارد:
- افرادی که دچار سکته مغزی میشوند اغلب با مشکلات مربوط به کاهش تعادل دست و پنجه نرم می‌کنند و بدون کمک دیگران نمی‌توانند راه بروند و امنیت آنها به خطر می‌‌افتد.
- به علت ضعیف شدن تعداد زیادی از اندام‌های تحتانی و بروز اختلال در سیستم عصبی، مشکلاتی در ارتباط با راه رفتن به وجود می‌‌آید که باعث بروز عدم تعادل در مفاصل میشود و بر روی قدرت عضلات تاثیر می‌‌گذارد.
- گاهی اوقات پس از سکته مغزی آگاهی بیمار از فضا مختل میشود به همین دلیل باید به جمع آوری موانع کوچک و هر چیزی که ممکن است سلامت بیمار را به خطر بیاندازد پرداخت.
- خستگی عضلانی پس از سکته مغزی بسیار شایع است و در دوران گذار و با گذر زمان عضلات ضعیف میشوند به این ترتیب فرآیند بهبودی به کندی سپری خواهد شد.
- از آنجایی که بدن دوباره مهارت‌های برقراری ارتباط را یاد میگیرد گاهی اوقات در روند ارسال پیام‌های عصبی از مغز به سایر نقاط بدن اختلال ایجاد میشود و این امر باعث بروز مشکلات مربوط به هماهنگی اعضا خواهد شد.
بهبود پا و انگشتان پا پس از سکته مغزی
جالب است بدانید که از روش‌ها و تکنیک‌های توان بخشی برای بهبود اندام‌های تحتانی استفاده میشود. استفاده از عصا و واکر و بریس بهترین روش برای کمک به فرایند توان بخشی است. با توجه به روش‌های مختلفی که برای تقویت پاها وجود دارد فرایند بهبود میتواند نسبتا با سرعت زیادی سپری شود.
اختلال در عملکرد انگشتان پا به علت سکته مغزی
پس از سکته مغزی در عملکرد انگشتان پا نیز اختلال ایجاد میشود. در ابتدای شروع فرایند توان بخشی از انگشتان پا به عنوان یک شاخص برای بررسی سلامت پاها استفاده میشود زیرا اغلب آخرین نقطه از پا هستند که به علت فاصله به ناحیه آسیب دیده مغز بهبود پیدا میکند اما توان بخشی این نقاط بیشتر از فرایند راه رفتن و حرکت کردن بهره میگیرد. به عنوان مثال از دست دادن توانایی مفصل برای چرخش قسمت جلوی پا به سمت بالا یک مشکل شایع در بیماران سکته مغزی محسوب میشود. در این مشکل خاص انگشتان پا و خود پا قادر به دریافت پیام‌های ارسال شده از مغز نیستند و این امر باعث میشود که فرد دچار لنگی شود و در هنگام راه رفتن لنگ بزند.
اختلالات انگشتان پا که به علت سکته مغزی به وجود میآیند به شرح زیر می‌باشند:
چنگالی شدن انگشتان پا
گاهی اوقات چهار انگشت پا حالت اصلی خود را از دست می‌‌دهند و از قسمت مفصل اول انگشتان به سمت بالا خم میشوند یا از قسمت مفصل میانی به سمت پایین منحرف می‌گردند. این امر باعث میشود که انگشتان پا حالت چکشی پیدا کنند و منجر به احساس درد در پاها خواهد شد. با توجه به شکل انگشتان پا احتمال تشکیل پینه روی نوک انگشتان و محل برخورد آن با کفش وجود دارد. روش‌های فیزیوتراپی به اصلاح حالت انگشتان و تسکین درد و رفع فشار از روی پا و افزایش توانایی حرکتی آن کمک می‌کنند.
انگشت چکشی
برخلاف انگشت چنگالی که ۳ مفصل درگیر میشوند انگشت چکشی به صورت انحنای تیز مفصل میانی توصیه می‌گردد که این وضعیت باعث قفل شدن انگشت در حالت خمیدگی خواهد شد. این امر به علت عدم تعادل در عضلات و رباط‌های اطراف خود انگشتان به وجود میآیند. انگشت چکشی یا سفت است یا دارای انعطاف پذیری می‌باشد که این مسئله به صورت توانایی برای تکان دادن انگشتان در موقعیتی که شبیه چکش هستند توصیف خواهد شد. در صورتی که مفصل سفت باشد انجام جراحی تاندون برای آزادسازی وضعیت انگشتان توصیه میشود اما انگشت چکشی انعطاف پذیر یک شاخص اولیه برای این اختلال است و شانس بهبود در این مشکل بالاتر است.
تمرینات ورزش مخصوص انگشتان پا
تمرینات ورزشی مخصوص انگشتان پا به شرح زیر می‌باشند:
کشش عضله باز کننده پا
برای بهبود انعطاف پذیری انگشتان پای خود از دست‌های خود برای کشیدن انگشتان پا به سمت پایین استفاده کنید به نحوی که با خم کردن انگشتان پا بندهای آن به سمت بالا حرکت کنید. به آرامی انگشت شست خود را برای کمک رسانی بیشتر به قوس کف پای خود فشار دهید. در این حالت ممکن است شما دچار مقداری درد در قسمت قوس کف پا شوید زیرا عضله تلاش میکند قوی شود. باید سعی کنید تا حدود ۲۰ تا ۳۰ ثانیه در این حالت بمانید و پس از آن که این مرحله از ورزش کامل شد مسیر کشش انگشتان خود را عوض کنید تا فرآیند تقویت مفاصل تکمیل شود.
برداشتن مهره‌ها
برای انجام این تمرین باید روی یک صندلی بنشینید و بیست عدد مهره یا شی کوچک گرد را روی زمین قرار دهید. از انگشتان پای خود برای برداشتن مهره‌ها استفاده کنید و آنها را درون یک ظرف قرار دهید. برای ایجاد چالش بیشتر سعی کنید جای ظرف را عوض کنید تا قدرت و انعطاف پذیری پای شما بیشتر شود.
کشش پا به کمک حوله
برای تقویت عضلات کف پا سعی کنید از یک حوله برای کشش این ناحیه استفاده کنید. حوله را زیر کف پای خود قرار دهید و آن را با هر دو دست خود بگیرید و به سمت خود بکشید و این کار را تا جایی انجام دهید که حوله دیگر حرکت نکند و پای شما را بالاتر نیاورد.
ضربه زدن با انگشتان پا
انجام دادن این تمرین باعث کشش مفاصل پا و انگشتان هر دو پا خواهد شد. کف پای خود را به صورت صاف روی زمین قرار دهید. انگشت شست پای خود را به زمین فشار دهید و سعی کنید انگشت شست خود را به سمت بالا بکشید و انگشتان کنار آنها را از هم دور کنید. پس از چند ثانیه چهار انگشت کوچک خود را روی زمین قرار دهید و تا ۱۰ بشمارید. پس از آنکه این مرحله را کامل کردن موقعیت انگشتان پای خود را عوض کنید و این بار انگشت شست خود را بالا بیاورید و مراحل قبلی را تکرار کنید.
تمرینات مخصوص پا و لگن و تعادل
برای بهبود مهارت راه رفتن شما به یک مجموعه از تمرینات مخصوص عضلات نیاز دارید. بهبود قدرت عضلات پا و لگن، و مفاصل آنها علاوه بر تقویت این نواحی بهبود تعادل و هماهنگی بدن نیز کمک خواهد کرد.
تمرینات مخصوص تعادل و ایستادن
پس از آنکه یک مکان امن را برای ایستادن پیدا کردید به صورت صاف بایستید و به آرامی وزن بدن خود را به یک طرف منتقل کنید. چای آن قسمت از بدن شما که محافظی ندارد را حرکت دهید و سعی کنید حدود ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید. پس از چند بار تکرار سعی کنید پای خود را عوض کنید و این تمرین را تا جایی انجام دهید که میتوانید و بدن شما قدرت دارد.
تمرینات مخصوص تعادل و ایستادن در سطح متوسط
پس از آن که توانستید به راحتی به انجام تمرینات بالا بپردازید به سراغ تمرینات ورزشی با سطح متوسط بروید. در یک مکان مناسب قرار بگیرید و برای ورزش آماده شوید. یک پای خود را مقابل بدن تان قرار دهید و زانوی خود را خم کنید. در همین حین که سعی می‌‌کنید تعادل خود را حفظ نمایید حدود ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید و به آرامی کمر خود را به سمت پایین بکشید. در مرحله بعد این تمرین را با پای دیگر خود انجام دهید.
تمرینات مخصوص تعادل و ایستادن در سطح پیشرفته
مجدداً خاطرنشان می‌‌کنیم زمانی به انجام این تمرین بپردازید که برای انجام تمرینات مرحله بالا مشکلی نداشته باشید. به یک دیوار یا یک مبل محکم تکیه بدهید و پای خود را تا جایی که میتوانید به سمت عقب بکشید. در صورت امکان حدود ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید و به آرامی پای خود را به نقطه شروع برگردانید سپس این تمرین را با پای دیگر خود انجام دهید.
تمرینات مخصوص پل زدن
تقویت عضلات مرکزی و عضلات لگن در دوران بهبود بسیار سودمند است. پس از سکته کارکردن با این دو نقطه کمی دشوار است ولی متمرکز شدن بر روی پایدار کردن آنها باعث تقویت کل بدن خواهد شد. تمرینات مخصوص پل زدن یک روش مناسب برای تقویت عضلات، بهبود هماهنگی و انعطاف پذیری در دوران بهبود است.
تمرینات پایه مخصوص پل زدن
تمرینات پایه مخصوص پل زدن بر روی تقویت عضلات ران با استفاده از یک بالش یا حوله برای محافظت بیشتر تمرکز دارد. یک مکان مناسب را برای انجام این تمرین پیدا کنید سپس یک عدد حوله لوله شده یا بالش را زیر مفصل زانوی خود قرار دهید. هنگامی که یک موقعیت مناسب پیدا کردید زانوی خود را به بالش فشار دهید و به آرامی پاشنه پای خود را از زمین جدا کنید.
تمرینات سطح متوسط مخصوص پل زدن
هنگامی که قدرت بدن شما به سمت بهبودی می‌‌رود به انجام این تمرین ورزشی بپردازید. به یک دیوار یا یک سطح سفت و پایدار تکیه بدهید. به آرامی پای خود را جلوی بدن تان قرار دهید و به تدریج بدن خود را به سمت پایین بکشید تا بتوانید زاویه ۹۰ درجه را به وجود بیاورید. حدود ۱۰ ثانیه یا تا جایی که میتوانید در این حالت بمانید سپس با دقت کافی به کمک دیوار به نقطه شروع برگردید.
تمرینات سطح پیشرفته مخصوص پل زدن
پس از آنکه توانستید تمرینات مرحله بالا را به خوبی انجام بدهید یک توپ انعطاف پذیر و نرم را پیدا کنید و آنها را بین زانوهای خود قرار دهید و زانوهای خود را خم کنید تا در حالت اسکات قرار بگیرید.
ورزش کردن روی تردمیل درون آب
محققان در یک مطالعه متوجه شدند که ورزش کردن روی تردمیل و درون آب میتواند در بهبود بیماری پس از سکته مغزی بسیار مفید باشد. در این تحقیق بیست و یک بیمار شرکت داشتند و از دو نوع تمرین ورزشی متفاوت استفاده شد. گروه اول روی یک تردمیل معمولی ورزش کردن و گروه دوم روی تردمیلی که تا قفسه سینه آنها توسط آب پوشیده شده بود. جالب است بدانید هیچ یکی از بیماران از نیاز به تلاش بیشتر یا صرف انرژی زیاد برای ورزش کردن روی تردمیل شکایت نداشتند اما ورزش در آب باعث پیشرفت قابل توجه بیماران شده بود زیرا آب باعث میشود که فشار حاصل از وزن از روی بدن برداشته شود و این مسئله بهبود بیشتر بیمار کمک خواهد کرد.
تحریک الکتریکی عملکردی
تحریک الکتریکی عملکردی روشی است که به صورت مداوم برای آن دسته از بیمارانی که دچار مشکلات نورولوژیکی پس از سکته مغزی یا آسیب دیدگی شانه هستند استفاده میشود که در این روش پزشک تعداد الکترود را روی عضلات مورد نظر قرار می‌‌دهد تا فرآیند بهبود و تقویت آنها فراهم شود. امواج ضعیف الکتریکی باعث تحریک واکنش بدن نسبت به عضله آسیب دیده میشود تا به تدریج قوی شوند. تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست یک روش درمانی دیگر است و تفاوت آن با تحریک الکتریکی عملکردی این است که بر روی اعصاب حسی تمرکز میکند تا از سطح احساس درد کاسته شود. در این روش با تحریک اعصاب ناحیه مورد نظر می‌توان به تسریع فرایند بهبود بیمار پس از سکته مغزی کمک کرد.
استفاده از کفش طبی و اسپلینت مخصوص پا
سیستم‌های محافظتی که در قالب بریس یا کفش طبی وجود دارند در سراسر جهان در برنامه توان بخشی مورد استفاده قرار می‌گیرند که بر روی راحتی بیشتر بیمار و بهبود کیفیت زندگی او تمرکز دارند. برخی از انواع بریس که وزن کمی دارند برای ایجاد راحتی مورد استفاده قرار می‌گیرند که در هنگام راه رفتن به بیمار کمک خواهند کرد. این وسایل با هدف کمک به بهبود مهارت حرکتی بیمار پس از سکته مغزی طراحی شده است و به آرامی با محافظت و هدایت مچ پا در هنگام راه رفتن به توان بخشی آن کمک خواهد کرد. کفی و کفش طبی جایگزین مناسبی برای کفش‌های نامناسب است که بیمار را برای راه رفتن دچار چالش میکند.
انجام عمل جراحی
در مواردی که استفاده از کفش طبی و فیزیوتراپی و تمرینات کششی کمکی به بهبود بیمار نکرده باشد ممکن است پزشک انجام عمل جراحی که شامل پیوند، رفع فشار یا جابجا کردن تاندون است را پیشنهاد دهد. به عنوان مثال یک نوع عمل جراحی که بیشتر برای افراد مبتلا به اسپاسم شدید توصیه میشود انجام جراحی قطع کردن تاندون آسیب دیده به منظور افزایش طول آن، تسکین درد و بهبود دامنه حرکات است. پا چنبری اختلالی است که با این عمل جراحی درمان میشود و زمان جراحی توصیه می‌گردد که فیزیوتراپی به تمرینات کششی کمکی به بهبود بیمار نکرده باشند. یک نمونه از این عمل جراحی با تهاجم بسیار کمی همراه است و فقط با ایجاد یک برش کوچک و به کمک دوربین مخصوص انجام میشود. جابجا کردن تاندون یک روش جایگزین دیگر برای عمل جراحی است که با جابجا کردن تاندون تیبیای خلفی به توان بخشی ناحیه آسیب دیده عصب کمک میکند.
برنامه توان بخشی مناسب خود را انتخاب کنید
بهبود انعطاف پذیری بدن و توانبخشی پس از سکته مغزی میتواند یک چالش بزرگ باشد و مدت زیادی طول بکشد تا شما بهبود پیدا کنید. هنگامی که یک برنامه برای توان بخشی بیمار طراحی میشود زمان می‌توان انتظار بهبودی را داشت که تمرینات ورزشی در کنار سایر روش‌های درمانی انجام شوند. به طور کلی توان بخشی راه رفتن بر اساس شرایط شما طراحی میشود و به وسعت آسیب ایجاد شده و نیازهای خاص شما بستگی دارد.
