سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن به مغز خون رسانی نمی‌کند. سکته ایسکمیک شایع‌ترین نوع سکته مغزی است و به دلیل انسداد در شریان‌های اطراف مغز ایجاد می‌شود. حدود ۸۷ درصد از کل سکته‌ها، سکته ایسکمیک هستند. در این مقاله، دلایل سکته ایسکمیک نحوه تشخیص زمان وقوع آن و راه‌های پیشگیری و درمان آن توضیح داده شده است.
انواع
قطع خونرسانی به مغز باعث سکته‌های ایسکمیک می‌شود؛ با این حال سکته‌های ایسکمیک می‌توانند از نواحی مختلف بدن شروع شوند و به دلیل انواع مختلف انسداد ایجاد کردند.
- سکته امبولیک: این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خون، یک تکه از پلاک یا جسم دیگری در قسمت دیگری از بدن تشکیل شده و از طریق رگ‌های خونی به سوی مغز حرکت می‌کند.
- سکته مغزی ترومبوتیک: این نوع سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که یک ترومبوز (لخته خون) در داخل رگ‌های خونی مغز تشکیل شود.
علل
سکته مغزی ایسکمیک، شایع‌ترین نوع سکته است و مداخله زودرس در درمان آن بسیار مهم است. سکته ایسکمیک به علت آترواسکلروز رخ می‌دهد که باعث رسوبات چربی و تشکیل پلاک کلسترول در رگ‌های خونی می‌شود.
وقتی پلاک بیش از حد در یک نقطه جمع شود، جریان خون به اندام‌های حیاتی را مسدود می‌کند. ممکن است هنگام عبور یک لخته خونی از محل تشکیل پلاک، لخته خون به پلاک تشکیل شده بچسبد و ایجاد انسداد کند.
گردن دارای شریان‌های کاروتید است. شریان‌های کاروتید، رگ‌های خونی هستند که خون را به مغز می‌رسانند. اگر پلاک یک شریان کاروتید را مسدود کند، (بیماری شریان کاروتید) ممکن است سکته مغزی رخ دهد.
آترواسکلروز تا حد زیادی بدون علائم است؛ بنابراین بسیاری از افراد تا زمانی که دچار سکته مغزی نشده‌اند یا اثرات دیگر انسداد عروق در نزدیکی اندام های مختلف، مانند حمله قلبی را تجربه نکرده‌اند، نمی‌دانند که دچار آترواسکلروز هستند.
عوامل خطرناک
بیشتر عوامل خطر سکته مغزی ایسکمیک و بیماری شریان کاروتید مشترک و یکسان هستند.
این عوامل خطرساز عبارتند از:
- فشار خون بالا: فشار خون بالا دلیل اصلی سکته است.
- دیابت: افراد مبتلا به دیابت ۴ برابر بیشتر از سایر افراد، مبتلا به بیماری شریان کاروتید می‌شوند.
- آترواسکلروز یا بیماری شریان کاروتید: وجود هر یک از این شرایط یا سابقه خانوادگی در داشتن این وضعیت‌ها، می‌تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد.
- فیبریلاسیون دهلیزی (Afib): تقریباً ۱۵ درصد از سکته ها در افرادی که دچار Afib هستند، رخ می‌دهد.
- سطوح کلسترول: مقادیر بالای کلسترول لیپوپروتئین کم چگالی بد (LDL) یا کلسترول لیپوپروتئین خوب با چگالی بالا (HDL) می‌تواند در ایجاد پلاک در شریان‌ها نقش داشته باشد.
- سبک زندگی کم تحرک یا بی‌تحرک: کمبود فعالیت جسمانی می‌تواند منجر به فشار خون بالا ، کلسترول بالا و اضافه وزن شود. این عوامل خطر ایجاد پلاک شریانی را افزایش می‌دهند.
- اضافه وزن یا چاقی
- داشتن رژیم غذایی ناسالم: مصرف بیش از حد چربی‌های اشباع شده یا ترانس و غذاهای سرشار از کلسترول و سدیم و قند، می‌تواند منجر به دیابت، ایجاد پلاک، فشار خون بالا و کلسترول بالا شود.
- داشتن سن بالای ۵۵ سال: خطر سکته مغزی در افراد بالای ۵۵ سال افزایش می‌یابد و با هر دهه که از زندگی می‌گذرد، بیشتر می‌شود.
افرادی که قبلاً دچار حمله ایسکمیک گذرا (TIA) شده‌اند نیز در معرض سکته مغزی ایسکمیک قرار دارند. TIA یا «مینی سکته» انسداد موقت خون رسانی به مغز است.
علائم TIA مشابه سکته مغزی ایسکمیک است اما معمولاً کمتر از ۵ دقیقه طول می‌کشد و صدمات دائمی ایجاد نمی‌کند. در حدود یک سوم از کل افرادی که دچار TIA می‌شوند ظرف مدت یک سال سکته مغزی شدید را تجربه می‌کنند.
استعمال دخانیات و سکته مغزی ایسکمیک
استعمال دخانیات از چند طریق خطر سکته ایسکمیک را افزایش می‌دهد. سیگار کشیدن عامل خطر دیگری است که با ایجاد شرایط زیر در سکته مغزی ایسکمیک مشارکت دارد:
- افزایش ایجاد پلاک در رگ‌های خونی
- افزایش احتمال لخته شدن خون
- افزایش سطوح کلسترول
- باریک شدن رگ‌های خونی
- آسیب رساندن به عروق خونی
تمام این عوامل نیز افراد را بیشتر در معرض خطر سکته مغزی قرار می‌دهند.
علائم
سکته های مغزی می‌توانند تهدید کننده زندگی باشند؛ بنابراین مهم است که در صورت بروز علائم، فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. علائم سکته ایسکمیک قلب، یک طرف بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به سرعت توسعه پیدا می‌کند.
- افتادگی صورت: ممکن است افراد متوجه شوند که یک طرف صورت آنها افتاده شده یا بی‌حس است. سایر افراد می‌توانند این علائم را با درخواست از فرد برای لبخند زدن یا بیرون آوردن زبان بررسی کنند. اگر لبخند یک فرد ناموزون باشد یا زبان به جای وسط، به یک طرف دهان بیفتد احتمال دارد که این وضعیت یک نشانه هشدار دهنده از سکته مغزی ایسکمیک باشد.
- ضعف بازوها: عدم توانایی در بلند کردن یک بازو یا احساس ضعف و بی‌حسی در یک دست می‌تواند نشان دهد که سکته ایسکمیک رخ داده است
- مشکلات گفتاری: مشکلات گفتاری ممکن است شامل عدم توانایی در صحبت کردن یا تکرار واضح یک جمله باشد
- زمان تماس با فوریت‌های پزشکی: به محض آن که علائم و نشانگرهای سکته ایسکمیک را متوجه شدید، با اورژانس فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
ممکن است که مغزی باعث شود علائم زیر نیز به طور ناگهانی بروز کنند:
- مشکل در راه رفتن
- سرگیجه
- افتادن بدون هیچ دلیل مشخصی
- عدم توانایی ناگهانی در درک گفتار
- گیجی
- ایجاد سریع مشکلات بینایی
- سردرد شدید بدون علت مشخص
درمان سکته مغزی ایسکمیک
یک تیم فوریت‌های پزشکی این وضعیت را با داروهای شکننده لخته خون یا رقیق کننده خون کنترل می‌کند. مغز به تغذیه مداوم به وسیله خون غنی از اکسیژن تکیه دارد؛ بنابراین انسدادی که حتی فقط چند دقیقه طول بکشد می‌تواند شروع به آسیب و نابودی سلول‌های مغزی کند.
هنگام وقوع سکته مغزی، هر دقیقه حساب می‌شود و درمان سریع برای زنده ماندن و بقا ضرورت دارد. فردی که دچار سکته مغزی ایسکمیک می‌شود، نیاز به درمان اورژانسی دارد که ممکن است شامل موارد زیر باشد:
دارو
یکی از اعضای تیم اورژانس، از طریق رگ بازو، فعال کننده پلاسمینوژن بافتی (tPA) که یک داروی باز کننده لخته خون است را تزریق می‌کند.
پزشکان باید این دارو را حدود ۴ ساعت پس از آغاز علائم سکته تزریق کنند تا اثر مطلوبی داشته باشد. احتمال دریافت نتایج مثبت بسته به اینکه فرد چقدر سریع داروی tPA را دریافت کند، افزایش پیدا می‌کند.
بیشتر بخوانید : کاردرمانی سکته مغزی
عمل جراحی برای برداشتن لخته خون
ممکن است پس از تزریق tPA، فردی که دچار سکته مغزی ایسکمیک شده است تحت عمل ترومبکتومی مکانیکی قرار بگیرد.
این عمل جراحی شامل برداشتن لخته به وسیله یک کاتتر است و پزشکان باید طی ۶ ساعت پس از شروع علائم سکته، این کار را انجام دهند.
توانبخشی و فیزیوتراپی بعد از سکته ایسکمیک
میزان توانبخشی پس از سکته مغزی در هر فرد متفاوت است. اگر سطح زبانی مغز تحت تاثیر سکته قرار بگیرد، فرد از کاهش ارتباطات رنج خواهد برد. غالباً بیماران مبتلا به ضعف در یک طرف بدن می‌توانند به خوبی بهبود پیدا کنند اما اگر ضعف عمیقی داشته باشند، تا حدی که به هیچ وجه نتواند بازو یا پا را حرکت دهند، احتمال راه رفتن مجدد آنها بیشتر از ۵۰ درصد نیست.
بخش زیادی از بهبودی حدود ۳ ماه پس از سکته مغزی رخ می‌دهد. پس از آن دستاوردها تدریجی خواهد بود؛ با این حال افرادی که در زمینه توانبخشی خود کوشا هستند، می‌توانند تا دو سال به پیشرفت خود ادامه دهند. مراقبت از افراد سکته مغزی، درمان زبانی- گفتاری و کاردرمانی، به بازگرداندن عملکرد به بدن کمک می‌کند. درمان شناختی، از جمله برنامه‌های مبتنی بر کامپیوتر، به افراد کمک می‌کند تا مغز آسیب دیده خود را بازیابی کنند.
پیشگیری
حتی افراد دارای عوامل خطر سکته مغزی یا سابقه سکته می‌توانند در جهت بهبود سلامت قلب و عروق و کاهش خطر سکته مغزی ایسکمیک اقدام کنند.
اقدامات زیر می‌تواند به پیشگیری از سکته مغزی و بهبود سلامت عمومی کمک کند:
- معاینه منظم: فشار خون بالا و کلسترول، علائم قابل توجهی ندارند. آزمایش‌های سلامتی منظم تنها راهی است که می‌توانیم بفهمیم که این عوامل وجود دارند یا خیر. آزمایش‌های خون و چکاپ‌های پزشکی می‌تواند در تشخیص زودهنگام این مشکلات کمک کرده و امکان درمان به موقع را فراهم کند.
- ورزش منظم: یک سبک زندگی فعال، خطر ابتلا به دیابت، فشارخون بالا، کلسترول بالا و سایر بیماری‌هایی که خطر سکته مغزی ایسکمیک را افزایش می‌دهند را کم می‌کند.
- دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم برای قلب: باید میزان چربی‌های بد، مانند چربی‌های اشباع و چربی‌های ترانس در رژیم غذایی کم باشد. افراد همچنین باید مصرف سدیم خود را محدود کنند. خوردن میوه، سبزیجات، غلات سبوس دار، چربی‌های سالم و پروتئین های بدون چربی می‌تواند در حفظ سلامت قلب و عروق به افراد کمک کند.
- مدیریت وزن بدن: اگر فرد دارای اضافه وزن یا چاقی باشد، رسیدن به وزن سالم بدن می‌تواند خطر ابتلا به سکته مغزی را کاهش دهد.
- خودداری از استعمال دخانیات دست دوم یا ثانویه: سیگار کشیدن و استنشاق دود حاصل از مصرف دخانیات دیگران می‌تواند باعث آسیب به رگ‌های خونی شود و خطر بروز مشکلات بهداشتی ناشی از سکته مغزی را افزایش دهد.
- آگاهی درباره سابقه خانوادگی خود: همیشه درباره سابقه خانوادگی سکته یا TIA، با یک پزشک صحبت کنید.
- مصرف روزانه آسپرین: ممکن است پزشک به فردی که احتمال خطر حمله قلبی یا سکته در او بالا است یا احتمال اندکی برای خونریزی در او وجود دارد، توصیه کند به صورت روزانه آسپرین مصرف کند؛ اما به دلیل خطر بالای خونریزی، دستورالعمل‌ها استفاده گسترده از آسپرین را بدین منظور توصیه نمی‌کنند.
- خواب کافی و مدیریت استرس: داشتن ۷ تا ۸ ساعت خواب و انجام اقداماتی برای کاهش استرس مانند تکنیک‌های آرامش بخش، ممکن است به جلوگیری از سکته مغزی و بهبود سلامت عمومی کمک کند.
چشم انداز کامل
سکته مغزی می‌تواند ترسناک باشد و حتی در افرادی که به نظر می‌رسد وضعیت سلامتی خوبی دارند، رخ دهد. دانستن علائم هشدار دهنده و دنبال کردن مراقبت‌های پزشکی اورژانسی، مهم‌ترین راه‌های بهبود وضعیت آینده فرد پس از سکته مغزی خواهد بود.
اگر سکته مغزی برای یکی از دوستان یا اعضای خانواده شما اتفاق افتاد، نباید آنها را به بیمارستان ببرید! بلکه باید با آمبولانس تماس بگیرید تا پزشکان متخصص در سریع‌ترین زمان ممکن خدمات پزشکی را ارائه دهند.
آمبولانس همچنین می‌تواند فرد را به بیمارستانی منتقل کند که بهترین مراقبت‌های سکته را ارائه دهد که همیشه نزدیکترین مرکز نیست! واکنش سریع پس از سکته مغزی، شانس زنده ماندن یک فرد را به طور قابل توجهی بهبود می‌بخشد.
