ام اس (MS) تمام بیماران را به یک شکل درگیر نمی‌کند. علائم ام اس در هیچ دو بیماری مانند هم نیست. چون ام اس بر سلول‌های عصبی مغز و نخاع اثر می‌گذارد، بیماران طیف وسیعی از علائم را تجربه می‌کنند. بعضی از این علائم قابل رویت است و دیگران متوجه آن‌ها می‌شوند؛ اما بعضی علائم نیز ناآشکار است و فقط خود بیمار مبتلا آن‌ها را حس می‌کند یا می‌بیند.
راه رفتن بسیاری از بیماران مبتلا به ام اس تحت تاثیر این بیماری قرار می‌گیرد. مخچه بخشی از مغز است که به کنترل کردن حرکات و توان عضلانی کمک می‌کند، بنابراین آسیب دیدن سلول‌های عصبی مخچه راه رفتن بیمار را مختل می‌کند. توانایی راه رفتن بیمار تحت‌الشعاع دیگر علائم ام اس، مانند خشکی و سفتی عضلات، بی‌حسی پا، از دست دادن تعادل و هماهنگی، افتادگی پا، اختلال دید، خستگی یا ضعف قرار می‌گیرد. راه رفتن پایدار و مطمئن نه تنها برای جابه‌جا شدن بین یک مبدا و مقصد معین، بلکه برای حفظ ایمنی بیمار مهم است.
اگر به ام اس مبتلا هستید، حتماً مشکل راه رفتن خود را به پزشک معالجتان اطلاع بدهید. پزشک توانایی راه رفتن را ارزیابی می‌کند و کمک می‌کند تا از آسیب‌های ناشی از کاهش سطح تعادل و هماهنگی جلوگیری کنید.
درمان مشکل راه رفتن در بیماران ام اس
در این بخش به معرفی هشت روش درمانی می‌پردازیم که به بیماران مبتلا به ام اس کمک می‌کند تا همچنان زندگی فعالی داشته باشند.
فیزیوتراپی
متخصص فیزیوتراپی توانایی حرکتی و عملکردی بیمار را ارزیابی می‌کند، سپس راهبردهایی را برای تقویت عضلات و جبران ضعف عضلات یا مشکلات دیگر پیشنهاد می‌کند.
برنامه فیزیوتراپی بیماران مبتلا به ام اس شامل تمرین‌ها و حرکات نرمشی و آموزش استفاده از وسایل کمکی راه رفتن مانند عصا، واکر، عصای زیربغل، اسکوتر یا ویلچر می‌شود. هدف از فیزیوتراپی این است که بیمار ضمن حفظ ایمنی خود بتواند دوباره به پاها و تعادل بدنش اطمینان کند.
کاردرمانی
هرچند کاردرمانی شاخه‌ای مجزا از فیزیوتراپی است، اما اهداف کاردرمانی و فیزیوتراپی در درمان ام اس مشابه است و هر دو با هدف افزایش استقلال و ایمنی و بهبود کیفیت زندگی حین فعالیت‌های روزمره‌ای مانند مراقبت از خود، زندگی خانوادگی، سرگرمی‌های روزمره و وظایف شغلی انجام داده می‌شوند.
متخصصین کاردرمانی و فیزیوتراپی با همکاری یکدیگر روش استفاده از وسایل کمکی را به بیمار آموزش می‌دهند تا راه رفتن و انجام وظایف روزانه برایش آسان‌تر شود.
متخصص کاردرمانی در حالت ایده‌آل به خانه بیمار مراجعه می‌کند، محیط خانه را ارزیابی می‌کند و توصیه‌هایی را برای ایمن‌تر، دسترس‌پذیرتر کردن و سازگارتر کردن خانه با محدودیت‌ها و نیازهای ناشی از ابتلا به ام اس ارائه می‌دهد.
ورزش ایروبیک
در گذشته تصور می‌شد که ورزش به دلیل خسته‌تر کردن بیماران ام اس برای آنان مضر است. اما امروزه پزشکان متفق‌القولند که برنامه ورزشی خاصی که متناسب با نیازهای بیمار طراحی شده باشد، انرژی و همچنین استقامت، تعادل و قدرت بیمار را افزایش می‌دهد و به این ترتیب توانایی راه رفتن و کیفیت کلی زندگی وی را بهتر می‌کند.
اگرچه ورزش‌های متفاوتی به بیماران مختلف توصیه می‌شود، اما ورزش‌هایی که برای بهبود توانایی راه رفتن انجام می‌شوند، به طور کلی متمرکز بر حفظ قدرت عضله پا و در صورت لزوم کاهش وزن هستند. نگه داشتن وزن در حد سالم برای بیماران مبتلا به ام اس حیاتی است. هرچه وزن کمتر باشد، فشار کمتری به پاها وارد می‌شود و تعادل بیمار بهتر می‌شود.
وسایل کمکی راه رفتن برای افزایش استقلال و توانایی حرکتی
هرچند هدف اکثر روش‌های درمانی ام اس این است که توانایی حرکتی بیمار حتی‌الامکان بدون نیاز به استفاده از وسایل کمکی حفظ شود، بیماران مبتلا به ام اس احتمالاً در مقطعی نیاز پیدا می‌کنند که از وسایل کمکی استفاده کنند.
به بیماران توصیه می‌شود که با گروهی از متخصصین مختلف شامل پزشک، متخصص فیزیوتراپی، متخصص کاردرمانی و ارتوتیست (متخصص ساخت بریس و وسایل ارتز) برای انتخاب وسیله کمکی مناسب و یادگیری روش استفاده از آن همکاری کنند.
بیماران معمولاً در ابتدا تمایلی به استفاده از وسایل کمکی مانند عصا ندارند، چون وسایل کمکی را به عنوان نشانه ناتوانی و سلب کننده آزادی خود می‌بینند. حال آن که این وسایل به بیماران کمک می‌کنند تا آزادیشان را از طریق حرکت و راه رفتن به روشی ایمن حفظ کنند.
مراجعه به پودیاتریست
خدمات پودیاتریست یا متخصص مراقبت از پا برای بیماران ام اس مفید است. سلامت پا گاهی اوقات به مشکلی جدی برای بیماران مبتلا به ام اس تبدیل می‌شود. پودیاتریست به روش‌های مختلف، از کوتاه کردن ناخن‌ها در صورت ناتوانی بیمار در انجام این کار گرفته تا درمان زخم‌های پا، می‌تواند به بیماران مبتلا به ام اس کمک کند. همچنین متخصص پا کفی و کفش مناسب را در صورت لزوم توصیه می‌کند.
تزریق بوتاکس برای کاهش اسپاستیسیتی
بوتاکس (سم بوتولینوم A) نوعی نوروتوکسین یا سم عصبی است که ارتباط بین عضلات و عصب‌های هدف را مسدود می‌کند. بوتاکس از طریق ضعیف کردن عضلاتی که بیش از اندازه سفت و منقبض می‌شوند، اسپاستیسیتی یا سفتی اندام‌ها را کاهش می‌دهد تا به این ترتیب عضلات ضعیف‌تر بتوانند فعالیت کنند.
بوتاکس غالباً برای درمان افتادگی پای اسپاستیک یا انقباضی یعنی حالتی به کار برده می‌شود که عضلات خاص پا و پایین پا نیرویی غیرعادی را رو به پایین وارد می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که الگوی طبیعی پاشنه تا پنجه هنگام راه رفتن برقرار شود. این نوع افتادگی پا را می‌توان با تزریق بوتاکس در عضلات منقبضی که فشار رو به پایین وارد می‌کنند، اصلاح کرد.
البته تزریق بوتاکس باید توسط متخصص مجرب انجام شود. دوام اثر بوتاکس معمولاً حدود سه ماه است، بنابراین تزریق باید در صورت لزوم تکرار شود تا اثر به دست آمده حفظ شود. چنانچه تزریق بوتاکس به درستی انجام شود، عوارض جانبی آن جزئی خواهد بود.
تحریک الکتریکی عملکردی عصب
تحریک الکتریکی عملکردی (FES) به برطرف شدن بعضی مشکلات راه رفتن کمک می‌کند. دستگاه FES پالس الکتریکی کوچکی را به عصب‌های هدف منتقل می‌کند که باعث منقبض شدن عضلات خاص می‌شود. در نتیجه بیمار می‌تواند پای افتاده را بالا ببرد یا پا را به درستی تاب بدهد.
هدف از FES بازآموزی عضلات و تسهیل حرکات عضلات است تا بیمار بتواند عملکردهای مورد نظر را انجام بدهد. متاسفانه این دستگاه گران است و هزینه‌های آن تحت پوشش بیمه قرار نمی‌گیرد. درهر حال تحریک الکتریکی عملکردی درمان موثری برای برخی بیماران است و انجام آن راحت‌تر از استفاده از بریس است.
درمان دارویی برای بهبود توانایی راه رفتن
اکثر داروهایی که برای بهبود توانایی راه رفتن بیماران مبتلا به ام اس تجویز می‌شود، برای برطرف شدن علائم خاصی مانند خستگی، درد یا سفتی و خشکی عضلات طراحی شده است که راه رفتن را دشوار می‌سازد.
یکی از این داروها آمپیرا (دالفامپیریدین) است که سازمان غذا و دارو مصرف آن را برای بهبود توانایی راه رفتن بیماران مبتلا به ام اس تایید کرده است. آمپیرا به صورت قرص عرضه می‌شود و انتقال سیگنال‌ها را در امتداد عصب‌های آسیب دیده در اثر ام اس تسهیل می‌کند.
مصرف قرص آمپیرا برای یک سوم بیماران ام اس مفید است و حداقل عوارض جانبی را به دنبال دارد. بااین حال از آنجایی که ام اس یک بیماری مادام‌العمر است، برخی بیماران در مصرف این دارو احتیاط می‌کنند. به همین دلیل بسیاری از متخصصین درمان‌های دیگری مانند ورزش، فیزیوتراپی، کاردرمانی و ارتز را به عنوان درمان اولیه توصیه می‌کنند.
نکته مهم، صرف نظر از این که چه روشی را برای درمان انتخاب می‌کنید، این است که طرح درمان تجویز شده را به دقت رعایت کنید تا از مزایای آن برخوردار شوید. چون ام اس یک بیماری پیشرونده است، بیماران غالباً به دلیل ناتوانایی‌های به وجود آمده ناامید می‌شوند و مشارکت فعالی در روند درمان ندارند.
کفش مناسب
کفش فقط بخشی از پوشش نیست، بلکه نقشی حیاتی در سلامت پا و راه رفتن به روشی ایمن دارد. پوشیدن کفش راحت، مطمئن و اندازه به این معنا نیست که نمی‌توانید خوش‌پوش باشید. اگر حفظ تعادل یا راه رفتن برایتان دشوار است، کفشی سبک و پاشنه کوتاه انتخاب کنید. اگر همچنان دوست دارید که پاشنه کفشتان بلند باشد، بهتر است کفش‌های لژدار را امتحان کنید. همچنین بهتر است از پاپوش‌هایی مانند صندل یا دمپایی که به خوبی از پاها حمایت نمی‌کنند و پاها را نمی‌پوشانند، صرف‌نظر کنید، چون ممکن است به راحتی از پایتان دربیایند و ضمناً باعث می‌شوند که پاهایتان را روی زمین بکشید. اگر در خانه جوراب می‌پوشید، دقت کنید که جورابتان سر نباشد و کفی استپ‌دار داشته باشد تا زمین نخورید.
