علائم بیماری MS قابل پیش بینی بوده و از شخصی به شخص دیگر متفاوت است و حتی می‌تواند در یک فرد، از زمانی به زمان دیگر متفاوت بوده و نوسان داشته باشد.
MS بیماری است که به پوشش محافظ (میلین) مغز و نخاع حمله می‌کند و باعث التهاب می‌شود و اغلب به میلین آسیب می‌زند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، جریان طبیعی پالس‌های عصبی در امتداد فیبرهای عصبی (آکسون‌ها) قطع شده یا دچار اختلال می‌شود. نتیجه این وضعیت، بسته به اینکه چه بخش یا بخش‌هایی از سیستم عصبی مرکزی تحت تاثیر قرار گرفته باشد، می‌تواند دامنه گسترده‌ای از علائم MS باشد. این طور نیست که همه مبتلایان به MS تمام علائم را تجربه کنند و اغلب علائم، در طول دوره بهبودی بیماری بهبود پیدا می‌کنند .
راه‌های مختلفی برای مدیریت علائم MS وجود دارد؛ از درمانهای دارویی گرفته تا راهکارهای غیر دارویی مانند فیزیوتراپی ، کاردرمانی، برنامه‌های ورزشی و درمانهای جایگزین و مکمل.
علائم ام اس و راه درمان آنها
در ادامه، فهرستی از برخی از علائم شایع بیماری MS آمده است.
عدم تعادل / سرگیجه
مشکلات مربوط به تعادل/ سرگیجه یا دوران سر در بیماری MS شایع است و مدیریت آنها دشوار می‌باشد. آسیب به نواحی که هماهنگی بینایی و تعادل وضعی و سایر اطلاعات ورودی مورد نیاز برای تولید و حفظ تعادل را برعهده دارند، باعث عدم تعادل و سرگیجه می‌شود.
عدم تعادل و سرگیجه ممکن است به صورت علائم بازگشتی وجود داشته باشند یا ممکن است دائمی باشند. اختلال در تعادل و واکنش نشان دادن، می‌تواند خطر سقوط و صدمه را افزایش دهد.
برخی از مشکلات عدم تعادل را می‌توان با استفاده از وسایل کمکی برای راه رفتن برطرف کرد. باید از وسایل کمکی پیاده‌روی تنها طبق دستورالعمل های یک متخصص آموزش دیده استفاده کرد تا از تعادل صحیح در راه رفتن اطمینان حاصل شود.
بررسی فضای خانه برای ایجاد ایمنی، توسط یک متخصص کاردرمانی می‌تواند برای شناسایی خطرات احتمالی و پیشنهاد راهکارهایی برای یافتن روش بی‌خطر برای انجام فعالیت‌های روزمره، مفید باشد.
عملکرد مثانه
آسیب‌های MS در مغز یا نخاع می‌توانند با دخالت در انتقال سیگنال‌های بین مغز و دستگاه ادراری، روند طبیعی کار مثانه را مختل کنند.
درمان اختلال عملکرد مثانه، به نوع اختلال عملکردی که فرد تجربه می‌کند بستگی دارد.
اختلال عملکرد روده
اختلال عملکرد روده در بیماری MS معمولاً به صورت یبوست دیده می‌شود؛ اما می‌تواند شامل اسهال و بی‌اختیاری نیز باشد. یبوست در بیماری MS ناشی از قطع مسیرهای عصبی است. کاهش تحرک و هیدراتاسیون ضعیف نیز می‌تواند مشکلات روده را تشدید کند.
برای از بین بردن مشکلاتی که علت اصلی آنها MS نیست باید عادت‌های روده ارزیابی شود و غربالگری روده مناسب سن انجام گیرد . بیشتر افراد می‌توانند ۳ تا ۴ هفته پس از دریافت دستورالعمل‌های مداخلات پیشنهاد شده، بهبود عملکرد روده را افزایش دهند. مداخلات دارویی (مواد حجم دار و فیبری، نرم کننده های مدفوع، روان کننده‌ها و محرک‌ها) در این‌باره باید آخرین راه حل باشند.
نواقص شناختی
تغییرات شناختی می‌توانند یکی از اولین دمیلیناسیون‌هایی باشند که همراه با بیماری MS ظاهر می‌شود و بین ۴۰ تا ۷۰ درصد از افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مشکلات حافظه، به ویژه مشکلات حافظه کوتاه مدت، شایع‌ترین آنها است.
بررسی‌های MRI، ارتباط واضحی بین آسیب‌های وارده توسط بیماری MS و مشکلات شناختی را نشان داده است.
مطالعات همچنین نشان داده‌اند که MS می‌تواند باعث کاهش اندازه مغز یا آتروفی شود. این آتروفی ارتباط نزدیکی با وجود مشکلات شناختی دارد و احتمال اینکه یکی از علل بروز مشکلات شناختی آتروفی مغز باشد نسبت به آسیب‌های مغزی بیشتر است.
افسردگی
افسردگی در مبتلایان به بیماری MS شیوع بیشتری نسبت به عموم مردم دارد. افسردگی ممکن است نه تنها در زمان تشخیص، بلکه در طول دوره بیماری ماهیت واکنشی داشته باشد.
تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که افسردگی ممکن است مربوط به تغییرات بافت فیزیولوژیک باشد و به خود فرآیند بیماری مرتبط باشد.
خستگی می‌تواند چشم انداز افسردگی را پیچیده‌تر کند اما یکی از شاخص‌های اصلی ممکن است روحیه ضعیف باشد. افسردگی با طول بیماری یا میزان ناتوانی ارتباط قدرتمندای ندارد و به خوبی به داروهای ضد افسردگی و مشاوره پاسخ می‌دهد.
خستگی
خستگی و رنج یکی از ناتوان کننده‌ترین علائم MS است. ۹۰ درصد افراد مبتلا به MS خستگی را تجربه می‌کنند.
خستگی می‌تواند یکی از علائم اصلی (به دلیل بیماری التهابی فعال)، یا یک نشانه ثانویه (نتیجه سایر علائم یا شرایطی مانند اختلال خواب افسردگی یا ضعف عضلات) باشد.
خستگی اغلب می‌تواند با تغییر در سبک زندگی بهبود پیدا کند. مشاوره در زمینه حفظ انرژی، وسایل کمکی برای تحرک (اسکوتریا یا ویلچر) تهویه هوا، ورزش منظم و دارو، همگی از جمله راه‌های مدیریت خستگی هستند.
پیاده روی (مشکل در راه رفتن)
عوامل مختلفی ممکن است در ایجاد اختلال در راه رفتن دخیل باشند؛ از جمله ضعف عضلات، اسپاسم عضلانی، مشکلات تعادل و هماهنگی، خستگی و درد.
راه رفتن توسط بسیاری از مسیرهای عصبی مدیریت می‌شود و ماهیت پخش شونده بیماری MS باعث اختلال در بسیاری از دستگاه‌های عصبی مهم می‌شود .
ارزیابی پیاده روی و توصیه راه کارها، کمک‌ها و اصلاحات در خانه به منظور پیشرفت در راه رفتن و ایمنی بیشتر در فعالیت‌های زندگی روزمره که با اختلال در راه رفتن به خطر می‌افتند، می‌تواند در درمان جسمی و شغلی بسیار مفید باشد.
نوریت اپتیک
نوریت اپتیک، اختلال عصب بینایی چشم است که به صورت تاری دید ناگهانی یا از بین رفتن بینایی در یک چشم، به ویژه در زمینه بینایی مرکزی ظاهر می‌شود. ممکن است حرکت چشم باعث درد، چشمک زدن نور یا سایر علائم بیماری شود.
نوریت اپتیک اولین نشانه در ۱۶ درصد از بیماران مبتلا به MS است و یک اتفاق شایع در طول دوره بیماری می‌باشد.
شروع علائم تا اوج گرفتن آن، معمولاً طی ۴ روز اتفاق می‌افتد و بیشتر بهبودی‌ها معمولاً در حدود ۵ هفته حاصل می‌شود. اگرچه ممکن است برخی پیشرفت‌ها تا یک سال ادامه پیدا کند، درد معمولاً سریع‌تر از مشکلات بینایی برطرف می‌شود.
ممکن است درمان با کورتیکو اسیدها که به ویژه در کاهش درد موثر است، به شما پیشنهاد شود.
درد
حدود ۵۰ درصد از افراد مبتلا به MS در دوره بیماری خود برخی از دردهای مربوط به MS را تجربه می‌کنند. درد ناشی از بیماری MS می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد.
درد در MS قابل درمان است؛ اما لازم است نوع درد و تداوم آن به دقت شناسایی شود تا بهترین دارو و یا دوز دارو به بیمار داده شود. این وضعیت معمولاً ورودی چند رشته‌ای نیاز دارد و در صورت شدید بودن درد، می‌توان از تخصص یک کلینیک درد بهره برد .
علائم پاروکسیسمال
علائم پاروکسیسمال، به بروز ناگهانی یک علامت عصبی یا خوشه‌هایی از علائم مربوط می‌شود که ممکن است طی چند ثانیه تا چند دقیقه ادامه داشته باشد و در فواصل کم تا بسیار زیاد در روز تکرار شوند. علائم پاروکسیسمال ممکن است در هر زمانی در دوره بیماری MS رخ دهند و از نظر شدت و تداوم، همراه بودن با درد یا بدون درد بودن، متفاوت باشند. هنگامی که این علائم خوشه‌ای چند روز اتفاق بیفتند، ممکن است این وضعیت عود بیماری MS تلقی شود. علائم پاروکسیسمال ممکن است شامل نورالژی تری ژمینال، اسپاسم تونیک، ضعف، دیس آرتری یا آتاکسی، اختلال در بینایی، بی‌حسی و اختلالات حسی دیگر و علائم لرمیت باشد.
مدیریت این علائم ممکن است شامل رد مواردی که دلیل اصلی آنها پدیده‌های پاروکسیسم بیماری MS نیست، باشد. داروهای ضد تشنج، به ویژه کاربامازپین معمولاً مفید هستند. همچنین گاباپنتین و بنزودیازپین‌ها مانند کلونازپام نیز ممکن است مفید باشند.
اختلالات حسی بی‌حسی / سوزن سوزن شدن
بی‌حسی شایع‌ترین علامت حسی در بیماران MS است و معمولاً در یک یا چند اندام دست و پا بروز می‌کند. معمولاً افراد با داشتن یک احساس غیر طبیعی در قسمتی از دست‌ها و پاهای خود از خواب بیدار می‌شوند که به تدریج به سمت تنه گسترش پیدا می‌کند و از نظر وسعت و شدت افزایش می‌یابد. ممکن است گسترش این علائم تا تنه را در بر بگیرد.
اختلال حسی گاهی اوقات می‌تواند دردناک باشد. احساس گرسنگی، احساس سوزش، احساس سفتی عضلات یا خشک شدن که «دیسشزیا» یا «اختلال حواس جسمانی» نامیده می‌شود از موارد اختلال حسی هستند.
دیسشزیا معمولاً به داروهای ضد تشنج مانند کاربامازپین پاسخ می‌دهد. آمی تریپتیلین و همچنین گاباپنتین و برخی از داروهای جدید پرگابالین نیز می‌توانند مفید باشند.
اختلالات جنسی
MS می‌تواند بر احساسات و عملکردهای جنسی (اثرات جنسی اولیه) و غیرمستقیم (اثرات جنسی ثانویه و سومی) تاثیر بگذارد
سیستم عصبی مرکزی باعث برانگیختگی جنسی می‌شود. مغز، اندام‌های جنسی و سایر بخش‌های بدن از طریق اعصابی که از ریسمان نخاعی عبور می‌کنند، به یکدیگر پیام می‌رسانند. آسیب ناشی از MS به این بافت عصبی، می‌تواند به طور مستقیم احساسات جنسی یا واکنشهای جنسی را مختل کند.
- درباره آن صحبت کنید . شاید انجام این کار دشوار باشد؛ اما صحبت کردن درباره مسائل جنسی با شریک زندگی خود زمانی که MS بدن و ذهن شما را تغییر می‌دهد، برای حفظ روابط صمیمی بسیار مهم است. اعتماد کردن، صمیمیت شما با شریک زندگیتان را عمیق‌تر می‌کند و ممکن است شما را در مسیری طولانی برای از بین بردن ترس‌ها پیش ببرد.
- با تیم بهداشت و درمان خود صحبت کنید. یک روش آسان برای شروع گفتگو با پزشک خود، درخواست معاینات منظم مربوط به سلامت جنسی است . بسیاری از مشکلات جنسی مربوط به بیماری MS، می‌توانند از نظر پزشکی مدیریت شوند؛ اما اولین قدم، صحبت کردن با پزشک یا پرستار MS است.
- شناسایی راهکارهای درمانی. هیچ مکان مشخصی برای واکنشهای جنسی در سیستم عصبی انسان وجود ندارد. اعصابی که واکنشهای جنسی را هماهنگ می‌کنند در مغز و ریسمان نخاعی پراکنده هستند؛ این بدین معنا است که مسیرهای زیادی وجود دارد که ممکن است آسیب‌های تخریبی بیماری MS آنها را تخریب کرده و مانع انتقال پیام‌های عصبی برای فعالیت‌های جنسی و احساسات شود.
اسپاستیسیتی
اسپاستیسیتی در بیماری MS مربوط به تغییر در تعادل انگیزشی / بازدارنده در اعصاب مسئول حرکت است که در اثر آسیب به مسیرهای مرکزی ایجاد می‌شود.
اسپاستیسیتی می‌تواند هم به شکل متناوب (اسپاسم) و هم به شکل مداوم (خشکی دائم بدن) باشد. اسپاسم‌های عضلات فلکسور و اکستنسور، به خصوص در هنگام شب می‌تواند بسیار مشکل ساز باشد و باعث خستگی بسیاری شود.
اسپاستیسیتی همچنین می‌تواند برای پیاده روی و نشستن چالش‌برانگیز باشد و حتی در بهداشت و مراقبت‌های پرستاری در افراد مبتلا به MS پیشرفته، اختلال ایجاد کند.
در نظر گرفتن یک برنامه تمرین کششی، ارزیابی راه رفتن، تحرک و ایمنی از اهمیت بالایی برخوردار است. ممکن است بررسی نحوه نشستن نیز برای افراد دچار ناتوانی‌های خاص از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. اسپاستیسیتی می‌تواند در بررسی با پزشک معالج با دارو بهبود پیدا کند.
لرزش
لرزش یک اختلال حرکتی غیر ارادی با الگوی ریتمیک است که مربوط به دمیلینه شدن مخچه و مسیرهای آن می باشد.
رعشه و لرزش شامل لرزش عامدانه یا لرزش‌های ناشی از حرکت‌های داوطلبانه است و بر تمام گروه‌های عضلانی از جمله دست‌ها، پاها، تنه، سر، تارهای صوتی، لب‌ها، فک و زبان تاثیر می‌گذارد. کنترل لرزش در بیماری MS دشوار است و به صورت مطمئن با دارو بهبود پیدا نمی‌کند. لرزش می‌تواند میزان خستگی و ناتوانی عملکردی در بیماری MS را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
مشاوره با متخصص کاردرمانی و فیزیوتراپی درباره موضوعات مربوط به فعالیت‌های روزمره و ایمنی ممکن است مفید باشد. داروهای مربوط به لرزش بیماری MS محدود هستند اما فواید زیادی دارند.
پديده اوتهوف (عدم تحمل گرما)
بسیاری از افراد مبتلا به MS نسبت به افزایش دمای بدن حساسیت دارند. الیاف دمینه شده در سیستم عصبی مرکزی می‌توانند حتی نسبت به میزان اندکی از حرارت هسته بدن که منجر به تاخیر در هدایت عصبی یا حتی بلوک هدایت عصبی شود، بسیار حساس باشند. این حساسیت می‌تواند با آفتاب گرفتن، ورزش کردن، حمام آب گرم، برانگیختگی احساسات، خستگی، تب یا هر عامل دیگری که با افزایش دمای هسته بدن همراه است، ایجاد شود. با ایجاد این وضعیت، تمام علائم MS می‌توانند بروز کنند.
علائم با استراحت کردن و خنک شدن بدن از بین می‌روند. اجتناب کردن از گرما بهترین استراتژی دفاعی است و در صورتیکه اجتناب از آن ممکن نباشد، باید مواجه با گرما به حداقل رسانده شود و روش‌هایی برای خنک کردن بدن در پیش گرفته شود. به طور کلی اثرات قرار گرفتن در معرض گرما با استراحت و خنک شدن بدن معکوس می‌شود و پیامد دراز مدتی به همراه ندارد.
ضعف
ضعف یکی از یافته‌های رایج در بیماری MS است. ضعف حرکتی به دلیل اختلال در هدایت عصبی ناشی از آسیب مسیرهای عصبی مرکزی یا التهاب آنها است.
هنگام آزمودن ضعف عضلات باید عواملی مانند خستگی و مسائل محیطی مانند دمای اتاق و زمان روز را در نظر بگیرید.
ارزیابی راه رفتن با توجه به ضعف پاها از اهمیت بسیاری برخوردار است. زیرا راه رفتن نادرست می‌تواند کشش بیشتری به کمر وارد کند و اغلب باعث کمردرد شود.
فیزیوتراپی می‌تواند یک برنامه کششی و تقویت کننده برای به حداقل رساندن پتانسیل عضلات و بهبود شرایط عمومی طراحی کند.
آمینو پیریدین ۴ می‌تواند قدرت پا در یک نفر از هر سه بیمار را بهبود ببخشد.
دیس آرتریا یا مشکل در صحبت کردن
دیس آرتریا ناشی از انواع مختلف اختلالات عصبی است و شدت آن می‌تواند از دشواری خفیف در بیان کردن کلمات تا صحبت کردن به نحوی که انگار فرد یک توپ در دهان خود دارد ، متفاوت باشد . گفتار می‌تواند نامفهوم و نامشخص باشد.
ضعف، اسپاستیسیتی و آتاکسی عضلات لب، زبان، فک، کام نرم ، تارهای صوتی و دیافراگم همه می‌توانند در این مشکل نقش داشته باشند. این وضعیت می‌تواند به صورت صحبت کردن آهسته یا کند، مشکل در میزان صدا و مشکل در جویدن یا حتی بلع غذا باشد.
دیس آرتریا همچنین ممکن است به صورت اپیزودیک رخ دهد. یعنی برای مدت زمانی کوتاه چند بار در روز عود کند.
ممکن است یک آسیب شناس گفتار و زبان قادر به ارزیابی و پیشنهاد مداخلاتی برای بهبود توانایی ارتباطی باشد.
دیسفاژی مشکل در بلع
دیسفاژی، معمولاً خفگی خفیف است که بیشتر اوقات با نوشیدن مایعات ایجاد می‌شود اما گاهی می‌تواند بسیار شدید باشد.
تغییر درگیری MS، پتانسیل ایجاد طیف گسترده‌ای از مشکلات بلع را فراهم می‌کند. تاخیر در تحریک واکنش بلع بيشتر شایع است و باعث ایجاد مشکل، به ویژه در نوشیدن مایعات می‌شود.
انقباض ضعیف دیواره حلق ممکن است باعث شود پس از بلعیدن، غذا در گلو بپرد. آسپیراسیون مواد غذایی به مقدار کم می‌تواند خطر عفونت ریه‌ها را ایجاد کند.
درمان بر استراتژی‌های توانبخشی متمرکز خواهد بود و ممکن است شامل مداخله در موقعیت وضعی، تحریکات حرارتی- لمسی ، مشاوره درباره عادات غذا خوردن و استراتژی‌های بلعیدن عامدانه باشد.
شناسایی و ارزیابی مشکلات بلع توسط پاتولوژیست زبان و گفتار ، با استفاده از ویدیو فلوروسکوپی می‌تواند بسیار مفید باشد.
خشکی دهان
خشکی دهان در بیماری MS معمولا مربوط به عوارض جانبی داروها است.
هیدراتاسیون مناسب و استفاده از قرص‌ها و آدامس‌های جویدنی می‌تواند به کاهش اثرات جانبی این داروها کمک کند. خشکی دهان نیز مانند تمام علائم جدید، باید همراه با پزشک عمومی بررسی شود تا دلایل ایجاد کننده آن که مربوط به MS نیستند، رد شوند.
تاثیرات هورمونی برای زنان مبتلا به MS
ممکن است بدتر شدن یا شدید شدن علائم موجود، قبل از چرخه قاعدگی یا حتی بروز علائم جدید و به دنبال آن بهبودی در دوران قاعدگی یا بلافاصله پس از آن، اتفاق بیفتد. برخی از این تغییرات ممکن است مربوط به تغییر دمای هسته بدن باشند که با تخمک گذاری اتفاق می‌افتد.
دیده شده است که در دوران بارداری، MS با بهبود علائم و کاهش عود بیماری خود را نشان داده است. با این وجود در سه ماه اول پس از زایمان، احتمال بروز اندکی از عود بیماری وجود دارد.
در موارد شدید، گرفتن مشاوره از متخصص زنان می‌تواند مفید باشد.
تاثیر نامناسب (تاثیر سودوبولبار، بی اختیاری عاطفی، اختلال در بیان عاطفی غیر ارادی – IEED )
خنده کنترل نشده یا غیر ارادی و / یا گریه می‌تواند یکی از علائم ناراحت کننده بیماری MS باشد. متوقف کردن این علائم پس از شروع شدن آنها بسیار سخت است و می‌تواند باعث ناراحتی و شرمساری برای شخصی که آن را تجربه می‌کند شود و برای فردی که شاهد آن است می‌تواند منجر به دریافت نشانههای اطلاعاتی اشتباه شود.
تصور می‌شود این علائم مربوط به آسیب به قشر مسئول جنبه‌های کنترل عاطفی هسته بولبار، اثر دهنده‌های فیزیولوژیکی و هیپوتالاموس باشد که این دو را در بر می‌گیرد. در این زمینه ممکن است افراد عواطف ناگهانی و اغراق آمیزی مانند خنده و گریه را به نمایش بگذارند که ممکن است در آن زمان ، نمایانگر حالات روحی واقعی آنها نباشد.
این وضعیت اگرچه ناشی از افسردگی نیست؛ اما می‌توان آن را با دوزهای نسبتاً کمی از برخی داروهای خانواده داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای و SSRI به طور موثری درمان کرد.
هماهنگی ضعیف یا ناهماهنگی
هماهنگی ضعیف در MS، مربوط به درگیری مخچه با بیماری است و می‌تواند یکی از ناتوان کننده‌ترین علائم بیماری MS باشد.
ناهماهنگی، غالباً با لرز و مشکلات تعادل همراه است. خطا در میزان دامنه، جهت و نیروی حرکت، نشانههای این وضعیت هستند و ساده‌ترین فعالیت‌های روزانه مانند پیاده روی ، در دست نگه داشتن مایعات ، غذا خوردن و بهداشت شخصی را بسیار دشوار می‌کنند.
وسایل کمکی پیاده روی، ارزیابی ایمنی محیط خانه با تمرکز بر حمام، آشپزخانه و پله‌ها می‌تواند به بیمار کمک کند.
تغییرات خلقی / اختلال عاطفی دو قطبی
نوسانات خلقی متناوب بین شیدایی و افسردگی که با عنوان اختلال دوقطبی شناخته می‌شود، در بیماران MS بیشتر از عموم مردم وجود دارد.
اختلال دوقطبی ممکن است به عنوان یکی از علائم بیماری ایجاد شود؛ یا ممکن است در پاسخ به درمان دارویی (معمولاً داروهای استروئیدی) رخ دهد.
لیتیوم، کاربامازپین و والپروات و همچنین گاباپنتین و لاموتریژین رایج‌ترین تثبیت کننده‌های خلقی هستند. اطلاعات مربوط به استفاده از این داروها در بیماری MS بیشتر اطلاعات شفاهی هستند و فاقد پشتوانه پژوهشی و علمی می‌باشند. توجه داشته باشید که داروی لیتیوم می‌تواند باعث افزایش میزان ادرار شود؛ بنابراین ممکن است تحمل آن برای کسانی که اختلال عملکرد مثانه دارند، دشوار باشد.
برای سایر مشکلات سلامت روان، مانند افسردگی، باید غربالگری در نظر گرفته شود.
