سندرم دم اسبی یک بیماری نادر اما جدی است که فشار شدید و تورم اعصاب انتهای نخاع است.
سندرم دم اسبی یک فوریت پزشکی است که باید فوراً جراحی شود. اگر بیماران مبتلا به سندرم دم اسبی به سرعت درمان نشوند، نتایج نامطلوب می‌تواند شامل فلج، اختلال در مثانه و یا کنترل روده، مشکل در راه رفتن و یا سایر مشکلات عصبی و جسمی باشد.
بیماران باید توجه داشته باشند که سندرم دم اسبی که منجر به آسیب عصبی می‌شود بسیار نادر است.
شروع سندرم دم اسبی
علائم سندرم کودا اکوینا به طور ناگهانی بروز می‌کند، اما ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد. شروع بیماری اغلب با علائم و نشانه‌های زیر توصیف می‌شود:
- شروع حاد بیماری با شروع سریع علائم مشخص می‌شود که اغلب شامل کمردرد شدید و افت قابل توجه عملکرد مثانه و روده است. در شروع حاد ،به طور معمول طی 24 ساعت نقص حسی و حرکتی در قسمت تحتانی بدن ایجاد می‌شود.
- شروع تدریجی می‌تواند به تدریج پیشرفت کند و علائم ممکن است در طی چند هفته یا چند ماه به وجود بیایند. شروع تدریجی معمولاً شامل از بین رفتن جزئی یا متناوب عملکرد روده و مثانه و همچنین عود درد کمر به همراه ضعف عضلانی و بی‌حسی مثانه و یا بی‌اختیاری روده یا اختلال عملکرد روده است. آسیب به سیاتیک ممکن است در یک یا هر دو پا نیز رخ دهد.
از دست دادن عملکرد روده یا مثانه ممکن است شامل بی‌اختیاری (عدم توانایی در نگه داشتن ادرار یا مدفوع) و یا یبوست (عدم توانایی در ادرار یا مدفوع کردن) باشد.
این امکان نیز وجود دارد که یک بیمار مبتلا به سندرم کودا اکوینا بدون سابقه درد کمر، یا در بیمار با سابقه طولانی یا اخیر کمردرد یا درد سیاتیک ایجاد شود.
سندرم دم اسبی و عملکرد آن
سندرم دم اسبی نام خود را از کلمه لاتین به معنی “دم اسب” گرفته است، زیرا اعصاب انتهای ستون فقرات و در ناحیه خروج آن‌ها به سمت ساکروم و به پشت هر کدام از پاها، از نظر بصری شباهت زیادی به دم اسب دارند.
کودا اکوینا از حدود 10 جفت ریشه عصبی تشکیل شده است که برخی از آن‌ها برای تشکیل اعصاب بزرگ در قسمت تحتانی بدن با هم ترکیب شده‌اند یکی از نمونه‌های آن عصب سیاتیک است.
کودا اکوینا مسئول عصب حسی و حرکتی لگن و اندام‌های تحتانی و همچنین عملکرد روده و مثانه است. در صورت آسیب دیدگی کودا اکوینا در ناحیه کمر به دلیل التهاب یا فشار زیاد، علائم شدید است و ممکن است به سرعت بروز کند. توجه و معالجه زود هنگام پزشکی برای بهبود هرچه بهتر بیماری بسیار مهم است.
علائم سندرم دم اسبی
شدت علائم سندرم کودا اکوینا بسته به میزان فشرده‌سازی عصب متفاوت است. برای برخی از بیماران، سندرم کودا اکوینا (CES) به صورت ناگهانی ایجاد می‌شود در حالی که سایر بیماران شروع تدریجی علائم را تجربه می‌کنند.
علائم معمول سندرم کودا اکوینا شامل موارد زیر است:
- علائم عصبی در قسمت تحتانی بدن. ضعف، سوزن سوزن شدن، یا بی‌حسی در پاها جزو علائم شایع است. ضعف یا بی‌حسی قسمت تحتانی بدن ممکن است راه رفتن یا ایستادن را دشوار کند.
- احساس درد در “ناحیه نشیمنگاه” یا بی‌حسی قسمت نشیمنگاه. نشیمنگاه ناحیه‌ای از بدن است که هنگام نشستن روی اسب با زین در تماس خواهد بود. این ناحیه شامل کشاله ران، باسن و اندام تناسلی و قسمت داخلی و فوقانی ران است. در سندرم کودا اکوینا، تمام یا قسمت‌هایی از این مناطق ممکن است علائم عصبی مانند بی‌حسی، سوزن سوزن شدن، و یا ضعف داشته باشند.
- بی‌اختیاری مثانه یا روده. شروع اخیر اختلال عملکرد روده یا مثانه، از جمله بی‌اختیاری و احتباس، یکی از علائم اصلی و خطرناک سندرم کودا اکوینا است. اختلال عملکرد مثانه یا روده به طور معمول شامل جریان ضعیف ادرار، تغییر یا عدم احساس در هنگام ادرار کردن، احتباس ادرار، از دست دادن کنترل روده و یا نیاز به زور زدن به منظور ادرار کردن است.
- درد ناگهانی در پاها یا اندام‌های تحتانی. فشرده سدن ناحیه کودا اکوینا ممکن است منجر به درد عصب سیاتیک در هر دو طرف بدن شود، و ممکن است به صورت یک درد شدید و وحشتناک که در قسمت تحتانی ران‌ها و احتمالاً در قسمت تحتانی پاها احساس شود.
- درد موضعی پایین کمر. ممکن است یک درد شدید و قوی در ناحیه تحتانی کمر و یا لگن احساس شود که به طور بالقوه باعث ناراحتی یا گرفتگی می‌شود.
بیمارانی که ترکیبی از علائم فوق را تجربه می‌کنند، باید به دنبال معالجه فوری باشند، زیرا این بیماری می‌تواند به طور ناگهانی پیشرفت کند و نیاز به درمان سریع و فوری دارد.
علت سندرم دم اسبی
سندرم دم اسبی هنگامی رخ می‌دهد که هرگونه مشکل مکانیکی یا التهابی باعث فشردگی اعصاب این ناحیه شده و باعث آسیب و اختلال پیام رسانی در این ناحیه شود.
دیسک کمر (Lumbar Herniated Disc)، شایع ترین علتCES است
فشرده شدن اعصب باعث ابتلا به سندرم کودا اکوینا می‌شود و غالبا این فشردگی در اثر دیسک کمر ایجاد می‌شود. هنگامی که فشار بیش از حد بر روی قسمت تحتانی ستون فقرات وارد شده باشد، دیسک کمر می‌تواند دچار آسیب دیدگی شود و یا وقتی این دیسک ضعیف شده باشد و دچار پارگی شده باشد، ممکن است باعث ابتلا به سندرم کودا اکوینا شود.
به طور معمول، دیسک کمر تاثیری بر کودا اکوینا ندارد. تنها بین 2 تا 6 درصد از جراحی‌های دیسک کمر برای درمان سندرم کودا اکوینا انجام می‌شود.
سایر علل سندرم دم اسبی
علاوه بر دیسک کمر، ممکن است فاکتورهای زیر بر کودا اکوینا تاثیر گذاشته و باعث بروز علائم آن شوند.
- تنگی کانال نخاعی. اگر تنگی کانال نخاعی باعث وارد شدن فشار به ناحیه مودا اکوینا شود، علائم این سندرم ممکن است ایجاد شود.
- اگر رشد بیش از حد استخوان یا بافت‌های ملتهب روی ریشه‌های عصب کمری فشار وارد کنند، این شرایط التهابی می‌تواند به منجر به ابتلا به سندرم کودا اکوینا شود. یک نمونه از بیماری‌های التهابی که احتمالاً منجر به سندرم کودا اکوینا می‌شود، اسپوندیلیت آنکیلوزان است.
- عفونت‌های کانال نخاعی (استئومیلیت) مانند آبسه اپیدورال ستون فقرات، که به نوبه خود ممکن است به طور بالقوه به کانال نخاعی فشار آورد و علائم عصبی ایجاد کند.
- تومورها/ نئوپلاسم‌ها در نزدیکی ستون فقرات ممکن است به کانال ستون فقرات فشار وارد کند. برخی از تومورها ممكن است از ستون فقرات منشأ داشته باشند، اما در اکثر موارد این تومورها (بدخیمی) ممکن است از قسمت دیگری از بدن به سمت ستون فقرات گسترش یافته باشند.
- تروما یا ضربه به ستون فقرات، مانند تصادف رانندگی، سقوط یا آسیب دیدگی دیگر مانند شلیک گلوله یا زخم چاقو، می‌تواند به کودا اکوینا صدمه وارد کرده و علائم عصبی ایجاد کند.
- عوارض بعد از عمل جراحی کمر. تعداد کمی از بیماران پس از عمل جراحی که برای ترمیم دیسک کمر انجام شده بود، سندرم کودا اکوینا را تجربه می‌کنند.
عوامل خطر این بیماری مانند ریسک فاکتورهای تنگی کانال نخاعی و دیسک کمر می‌باشد و شامل سلامت عمومی و شیوه زندگی فرد (مانند استفاده از نیکوتین، چاقی و سطح پایین فعالیت)، سن 30 تا 50 سال و کار شدید است.
تشخیص سندرم دم اسبی
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) روش استاندارد برای تأیید وجود سندرم دم اسبی و برنامه ریزی درمان جراحی است. هرچه زودتر سندرم دماسبی تشخیص داده شود، بیمار شانس بیشتری دارد و تا آنجا که ممکن است علائم طولانی مدت آسیب عصبی کمتری را تجربه کند.
درمان سندرم دم اسبی
در سندرم كودا اکوینا به طور معمول به منظور كاهش يا از بين بردن فشار موجود بر اعصاب، نياز به رفع فشار به وسیله جراحي سريع وجود دارد. اکثر جراحان در صورت بروز ناگهانی علائم، در طی 8 ساعت از شروع علائم، رفع فشار را در اسرع وقت توصیه می‌کنند.
در حالی که گزارشات متناقضی در مورد زمان درمان در مقالات مختلف وجود دارد، به طور کلی تصور می‌شود که جراحی در طی 24 تا 48 ساعت حداکثر پتانسیل را برای بهبود نقص حسی و حرکتی ایجاد می‌کند. در یک متاآنالیز، پس از 48 ساعت از شروع عمل جراحی، مشخص شد که بیمارانی که جراحی کرده‌اند در نقص‌های حسی یا حرکتی و عملکرد روده و مثانه نسبت به بیمارانی که بعد از 48 ساعت تحت درمان قرار گرفتند، ولی جراحی نشدند، پیشرفت چشمگیری در روند درمانی خود داشتند. با این حال، حتی بیمارانی که بعداً تحت عمل جراحی قرار گرفته اند، ممکن است در عملکرد ادرار و رکتال خود و نقص عصبی نیز بهبود پیدا کنند.
رفع فشار با جراحی
سندرم دم اسبی بهتر است با رفع فشار توسط لامینکتومی کمر درمان شود، اما با توجه به شرایط منحصر به فرد بیمار، می‌توان از میکرودیسککتومی کمر استفاده کرد. بیمار پس از جراحی احتمالاً برای چند روز در بیمارستان بستری می‌شود تا بهبود عملکرد حرکتی و حسی او کنترل شود.
پیش آگهی بعد از عمل جراحی
پیش آگهی سندرم کودا اکوینا به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله اینکه میزان فشار موجود بر اعصاب چقدر بوده است و میزان آسیب عصبی در زمان جراحی به چه میزان بوده است. بعد از عمل میزان بهبودی متغیر است. بسته به مدت زمان فشرده سازی اعصاب و شدت علائم در زمان عمل ممکن است بیماران همچنان دچار کمردرد یا پا درد، اختلال عملکرد مثانه یا روده و سایر مشکلات جسمی شوند. در حالی که به طور کلی تصور می‌شود که آسیب عصبی ناشی از سندرم کودا اکوینا دائمی است، برخی از مطالعات گزارش داده‌اند که مدیریت طولانی مدت ممکن است در بیمارانی که در ابتدا پیش آگهی ضعیفی بعد از عمل جراحی داشتند، اجازه می‌دهد تا در نهایت تقریبا عملکرد طبیعی مثانه خود با وقفه چند روزه بازیابند.
