علت عدم تعادل: عدم تعادل ناشی از مشکلات گوش، بینایی و اعصاب مرکزی

بسیاری از افراد در زندگی خود تجربه‌ی ناگهانی سرگیجه و عدم تعادل را می‌کنند. در واقع، میلیون‌ها نفر از افراد دچار اختلالات تعادل هستند. این اختلالات باعث احساس ناپایداری یا سرگیجه می‌شوند، به نحوی که انگار شما در حال حرکت یا چرخش هستید. این عارضه رایجاً به عنوان ورتیگو شناخته می‌شود.

یکی از علل شایع ابتلا به اختلالات تعادل، مربوط به گوش داخلی است. گوش داخلی نقش مهمی در حفظ تعادل ایفا می‌کند، علاوه بر این که مسئولیت شنیدن صداها را دارد. لابیرنت، که یک ساختار در گوش داخلی است، حس تعادل را کنترل می‌کند. این ساختار از استخوان، مجراها، بافت و اندام‌های بسیار ریز تشکیل شده است و در حفظ تعادل کمک می‌کند. عفونت گوش داخلی یکی از علل رایج عدم تعادل است، که معمولاً ناشی از عفونت ویروسی سرماخوردگی یا عفونت سیستم تنفسی فوقانی است.

علل عدم تعادل

در این بخش به بررسی علل شایع عدم تعادل می‌پردازیم.

اختلال درگیر کننده گوش داخلی

سیستم دهلیزی بخشی از گوش داخلی است که در تعادل نقش دارد. سیستم دهلیزی اطلاعات مربوط به حرکت، تعادل و جهت‌یابی فضایی را جمع‌آوری می‌کند و پیام‌هایی را به مغز می‌فرستد. چنانچه اندام‌های دهلیزی واقع در دو طرف سر عملکرد مناسبی داشته باشند، تکانه‌های متقارنی به مغز فرستاده می‌شود. اما اگر اختلالی در عملکرد سیستم دهلیزی پیش بیاید، ورودی حسی و انتقال آن به مغز با مشکل مواجه می‌شود. اختلال دهلیزی یا وستیبولوپاتی مشکلاتی را برای جهت‌یابی نیز به وجود می‌آورد. سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV ) شایع‌ترین اختلال دهلیزی است؛ بعضی حرکات سر که باعث تکان خوردن ذرات موجود در گوش داخلی می‌شود، موجب شروع این اختلال می‌شود که عوارضی مانند سرگیجه، دوار سر و حالت تهوع را به دنبال دارد. این عارضه به ندرت جدی می‌شود و گاهی اوقات خود به خود، ظرف چند هفته یا چند ماه از بین می‌رود.

ضعیف شدن عضلات مرکزی بدن

مشکلات تعادلی گاهی اوقات صرفاً پی‌آمد تحلیل رفتن و ضعیف شدن عضلات است. این وضعیت عموماً در اثر بالا رفتن سن و تحلیل توده عضلانی پیش می‌آید. البته این عارضه منحصر به سالمندان نیست و احتمال بروز آن در هر سنی وجود دارد. افراد جوانی که کار اداری دارند، چنانچه در ساعات غیرکاری فعالیت داشته باشند و ورزش کنند، نباید دچار چنین مشکلی بشوند. اما اگر تنبل باشند و فعالیت نکنند، عضلات مرکزی و عضلات باسنشان، یعنی عضلاتی که بدن برای جهت‌گیری به آن‌ها نیاز دارد، ضعیف می‌شود. اگر متوجه شدید، نمی‌توانید تعادلتان را حین ورزش‌هایی که باید یک پا را مقابل پای دیگر بگذارید، حفظ کنید، مثلاً وقتی روی صخره‌های وسط یک رود راه می‌روید، تعادلتان را از دست می‌دهید؛ یا اگر حفظ تعادل روی یک پا یا روی یک وسیله ناپایدار برایتان مشکل است، شاید دلیل مشکلتان این باشد که عضلاتتان را به کار نمی‌گیرید و ورزش نمی‌دهید. یک قانون کلی درباره مغز و عضلات وجود دارد: اگر از آن‌ها استفده نکنید، به تدریج از دستشان می‌دهید.

ضعیف شدن چشم‌ها

بینایی در عملکرد سیستم دهلیزی نقش دارد و در جمع‌آوری سیگنال‌های فضایی به سیستم دهلیزی کمک می‌کند. اگر نتوانید روی وقایع و اشیاء اطرافتان، به خصوص در زمان حرکت متمرکز بمانید، این عدم تمرکز کمی گیجتان خواهد کرد. درمان این مشکل می‌تواند بسیار ساده باشد، کافی است به چشم‌پزشک مراجعه کنید و مشکل بینایی‌تان را با عینک و لنز مناسب اصلاح کنید. اگر مشکل عدم تعادل دارید و متوجه نشانه‌های دیگری از ضعف بینایی هم شده‌اید، مثلاً نمی‌توانید تابلوهای راهنمایی رانندگی را مانند گذشته به خوبی ببینید یا هنگام کتاب خواندن دچار سردرد می‌شوید، حتماً به چشم‌پزشک مراجعه کنید.

اختلال‌های عصبی

اگر مشکل عدم تعادل دارید و در عین حال احساس می‌کنید که سرتان گیج می‌رود و اتاق به دور سرتان می‌چرخد، مسلماً مشکل از قدرت عضلات مرکزی نیست. سرگیجه‌ای که باعث عدم تعادل می‌شود، می‌تواند نشانه سکته مغزی باشد؛ بنابراین اگر ناگهان دچار سرگیجه و دیگر علائم سکته مغزی مانند بی‌حسی، ضعف، اختلالات گفتاری یا بینایی شدید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید. دمانس یا زوال عقل نیز یکی از علل شایع اختلالات تعادل است. این عارضه یادآوری خاطرات گذشته را برای بیمار دشوار می‌سازد و ارتباط بین سیگنال‌های حسی و آگاهی فضایی را از بین می‌رود. بیماری پارکینسون نیز تعادل بدن را به دلایل مختلفی از بین می‌برد که اصلی‌ترین آن‌ها مختل کردن فرآیندهای پردازش در مغز است. بیمار مبتلا به پارکینسون نمی‌تواند موقعیت بدنش را در فضا تشخیص بدهد، برای مثال احساس می‌کند که صاف نشسته است، حال آن که به عقب یا به طرفین متمایل است. همچنین بیماران پارکینسونی در اثر سکندری خوردن به راحتی زمین می‌خورند. به علاوه پارکینسون سازگار شدن با بازخورد حسی را برای بیمار دشوار می‌سازد و در نتیجه استفاده از وسایلی مانند پله برقی برای بیماران مبتلا به پارکینسون غیرممکن می‌شود.

آسیب عصبی

آسیب دیدن عصب‌هایی که اطلاعات را از مغز و نخاع به بقیه بدن منتقل می‌کنند، باعث ابتلا به نوروپاتی محیطی می‌شود که به ویژه در صورت آسیب دیدن اعصاب مربوط به پا، مشکل عدم تعادل را به دنبال دارد. افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی، احساس درون‌داد مناسب را از بخشی از بدن دریافت نمی‌کنند؛ به عبارت دیگر، برای مثال، آن‌ها مطمئن نیستند که پایشان در کجا قرار دارد و به همین دلیل بدن نمی‌تواند اطلاعات حسی لازم را که برای حرکت کردن به آن‌ها نیاز دارد، دریافت کند. دیابت یکی از شایع‌ترین علل نوروپاتی محیطی است. علاوه بر این، مصرف بعضی داروها (مانند داروهای شیمی درمانی)، ابتلا به بیماری‌های خودایمنی، عفونت، کمبودهای تغذیه‌ای و مصرف الکل نیز می‌تواند منجر به ابتلا به نوروپاتی شود. همچنین، عدم تعادل و اختلال در جهت‌یابی یکی از نخستین نشانه‌های ام اس است که سیستم عصبی مرکزی را درگیر می‌کند. افرادی که علائم ام اس دارند، معمولاً با علائم دیگری مانند تاری دید و بی‌حسی یک سمت بدن همراه هستند.

علائم

علائم شایع عدم تعادل به شرح زیر است:

• سرگیجه یا ورتیگو
• زمین خوردن یا احساس این که در حال افتادن هستید.
• گیجی
• تاری دید
• غش کردن یا احساس این که در فضا شناور هستید.

زمان مراجعه به پزشک

اگر ناگهان تعادلتان را از دست دادید، به پزشک مراجعه کنید. احساس سرگیجه یا گیجی می‌تواند نشانه ابتلا به یک بیماری جدی‌تر باشد. بنابراین لازم است به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید که سرگیجه و عدم تعادلتان از مشکلات جدی‌تری نشأت نمی‌گیرد.

اگر عدم تعادل ناشی از مشکلات گوش داخلی باشد، پزشک شما را به متخصص گوش و حلق و بینی معرفی می‌کند.

تشخیص‌ و آزمایش‌های تشخیصی

پزشک ابتدا معاینه بالینی انجام می‌دهد و می‌پرسد که آیا به تازگی به بیماری خاصی مبتلا شده‌اید یا ضربه‌ای به سرتان وارد شده است یا خیر. همچنین پزشک دستور می‌دهد که آزمایش‌هایی برای تشخیص افتراقی و رد احتمال ابتلا به بیماری‌های دیگر انجام شود. این آزمایش‌ها عبارتند از:

• سی تی اسکن: در این روش از اشعه ایکس برای عکس‌برداری از زاویه‌های مختلف استفاده می‌شود تا تصویر بهتری از اندام‌های داخلی بدن به دست بیاید.
• تست شنوایی
• تست چرخش: حرکت چشم در زمانی که بیمار سرش را از یک سمت به سمت دیگر حرکت می‌دهد، بررسی می‌شود.
• آزمایش خون: آزمایش خون برای بررسی ابتلا به کم‌خونی، بالا یا پایین بودن قند خون، شمارش سلول‌های خونی، بررسی عملکرد تیروئید، کبد و کلیه و تعیین غلظت مواد شیمیایی در خون انجام می‌شود.

درمان

روش درمان عدم تعادل به علت بروز آن بستگی داد. اگر عفونت گوش داخلی علت سرگیجه باشد، آنتی بیوتیک برای درمان عفونت تجویز می‌شود. همچنین روش‌هایی برای انجام دادن فعالیت‌هایی مانند بالا و پایین رفتن از پله‌ها که خطر زمین خوردن را افزایش می‌دهد، به بیمار آموزش داده می‌شود.

پیشگیری

اکثر موارد سرگیجه یا عدم تعادل که ناشی از مشکلات گوش داخلی است، قابل پیشگیری نیست. البته می‌توانید با شستن دست‌ها و تزریق واکسن آنفولانزا خطر عفونت گوش داخلی را که یکی از شایع‌ترین علل عدم تعادل است، کاهش دهید.