توانبخشی ترمیمی برای بیماران مبتلا به ام اس مزایای بسیاری دارد. این فرایند به بیمار کمک می‌کند تا حتی‌الامکان به روشی ایمن به فعالیت‌هایش ادامه دهد، از توانایی‌هایش بهره ببرد و همچنان مشارکت فعال در زندگی داشته باشد. استفاده از توانبخشی به ویژه بعد از حمله بیماری برای بازیابی توانایی بسیار مهم است. البته توانبخشی نمی‌تواند پیشرفت ام اس را متوقف کند، اما کیفیت کلی زندگی بیمار را بهبود می‌بخشد.
مزایای توانبخشی ام اس
توانبخشی ام اس به بیمار کمک می‌کند تا:
- سلامت عمومی خود را حفظ کند.
- قدرت، انعطاف‌پذیری و تعادل خود را بهبود دهد.
- برای مواجهه با مشکلاتی که ممکن است در پی پیشرفت بیماری با آن‌ها روبرو شود، آموزش ببیند.
- روش استفاده از وسایل کمکی مانند عصا یا واکر را یاد بگیرد.
- مهارت‌های جدیدی را یاد بگیرد.
- روحیه خود را تقویت کند و دیدگاه ذهنی بهتری نسبت به زندگی پیدا کند.
ام اس یک بیماری غیرقابل پیش‌بینی است و بیماران را به شیوه‌های مختلف درگیر می‌کند. بنابراین برنامه توانبخشی باید متناسب با شرایط هر بیمار تهیه شود. تیم توانبخشی مشکلات بیمار را شناسایی می‌کند، اهداف را تعیین می‌کند و بهترین درمان‌های ممکن را به بیمار پیشنهاد می‌دهد.
مزایای انواع توانبخشی ام اس
فیزیوتراپی
ام اس باعث خستگی مزمن، بی‌حسی، خشکی و ضعف عضلات می‌شود. چون این عوارض ورزش و راه رفتن را برای بیمار سخت می‌کند، بیماران مبتلا به MS غالباً کم‌تحرک می‌شوند و این عدم فعالیت علائم را تشدید می‌کند. به این ترتیب فیزیوتراپی می‌تواند بهبود چشمگیری را در وضعیت بیمار ایجاد می‌کند.
ورزش هدفمند بیشترین اثر را دارد؛ زیرا بیماران تنها ورزش نمی‌کنند، بلکه ورزشی را که برای بهبود وضعیت‌شان مناسب است، انجام می‌دهند. به عنوان مثال، اگر بیمار در اثر ابتلا به ام اس دچار افتادگی پا شده باشد، ورزش‌های مناسب او متفاوت با بیمارانی است که فقط باید استقامت‌شان را برای راه رفتن افزایش دهند. تعادل، استقامت، قدرت و انعطاف‌پذیری بیماران از طریق ورزش و فیزیوتراپی بهبود می‌یابد. فیزیوتراپی حتی برای بیمارانی که از ویلچر استفاده می‌کنند، مفید است.
با توجه به اینکه بیماران مبتلا به ام اس سریع خسته می‌شوند، بهتر است تمرین‌ها را در چند نوبت انجام دهند؛ به عنوان مثال، بیمار می‌تواند به جای یک پیاده‌روی 20 دقیقه‌ای، 5 دقیقه راه برود، قدری استراحت کند و این کار را چهار بار تکرار کند.
بیماران مبتلا به ام اس حساسیت بیشتری نسبت به گرما دارند. به همین دلیل استفاده از پد و لباس خنک کننده توصیه می‌شود. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد که پوشیدن جلیقه خنک کننده به بیمار کمک می‌کند تا در یک پیاده‌روی شش دقیقه‌ای، صد قدم بیشتر راه برود. بیمار باید بتواند تشخیص دهد که چه زمانی خسته است و چه زمانی انرژی کافی دارد. به این ترتیب، متخصص فیزیوتراپی می‌تواند مناسبترین ورزش و برنامه توانبخشی را توصیه کند.
کاردرمانی
کاردرمانی به بیمار کمک می‌کند تا مهارت‌های روزمره‌اش را حفظ کند. متخصص پس از تعیین مشکلات بیمار و کارهایی که انجامشان برای او دشوار است، اقدامات زیر را انجام می‌دهد:
- به بیمار کمک می‌کند تا هماهنگی و قدرت بالاتنه را بهبود دهد.
- وسایلی را برای آسان‌تر شدن فعالیت‌های روزمره به او پیشنهاد می‌دهد؛ برای مثال به بیمار توصیه می‌کند که میله‌ای را در حمام نصب کند یا از وسایل آشپزی یا نظافت خاصی استفاده کند.
- به بیمار نشان می‌دهد که چطور می‌تواند در خانه و محل کارش راحت‌تر باشد.
چنانچه بیمار بخشی از توانایی‌هایش را به دلیل حمله بیماری از دست داده باشد، متخصص کاردرمانی در بهبود مهارت‌های زیر به بیمار کمک می‌کند:
- آشپزی
- نظافت
- لباس پوشیدن
- استحمام
- استفاده از سرویس بهداشتی
متخصص کاردرمانی اقدامات زیر را در صورت لزوم انجام می‌دهد:
- آموزش استفاده از عصا یا واکر
- آموزش رانندگی با استفاده از کنترل‌های دستی
همچنین متخصص کاردرمانی به بیمار کمک می‌کند تا تشخیص بدهد که چه زمانی بیشترین انرژی و تمرکز را دارد، به این ترتیب بیمار می‌تواند برنامه روزانه مفیدی برای خود تهیه کند تا بیشترین بهره را از روزش ببرد.
درمان شناختی
درمان شناختی راهبردهایی را برای بهبود توجه، تمرکز، حافظه و حل مسئله ارائه می‌دهد. تقریباً نیمی از بیماران مبتلا به ام اس از بعضی از این مشکلات رنج می‌برند. من باب مثال برای این که بیمار بتواند بر روی کارش متمرکز بماند، شاید لازم باشد میزش را جابه‌جا کند تا روبروی یک راهروی شلوغ نباشد و بتواند بهتر تمرکز کند.
همچنین بیمار یاد می‌گیرد که از ابزار خاصی جهت تقویت حافظه استفاده کند تا به این ترتیب محل قرار دادن وسایلش یا کارهایی را که باید انجام بدهد، فراموش نکند. به علاوه انجام دادن ورزش‌های رایانه‌ای نیز به تقویت حافظه کوتاه مدت، افزایش سرعت پردازش مغز و بهبود تمرکز کمک می‌کند.
گفتاردرمانی
متخصص گفتاردرمانی به رفع مشکلات بلع یا گفتار کمک می‌کند. کاهش کنترل بر عضلات لب، زبان، نرمکام، تارهای صوتی و دیافراگم مشکلاتی را برای بلع و گفتار به وجود می‌آورد. تقریباً چهل درصد از بیماران مبتلا به ام اس با مشکلات گفتاری مواجه می‌شوند.
متخصص گفتاردرمانی تمرین‌هایی را برای آرامش و افزایش حمایت تنفسی به بیمار آموزش می‌دهد. همچنین ممکن است بیمار به وسیله‌ای برای تقویت صدا نیاز داشته باشد یا لازم باشد که از دستگاهی رایانه‌ای برای ارتباط برقرار کردن با اطرافیان استفاده کند.
سوالات متداول
آیا ام اس قابل درمان است؟
هنوز راهی برای درمان قطعی ام اس پیدا نشده است. البته داروهایی مورد تایید سازمان غذا و دارو وجود دارند که سودمندی آن‌ها در تعدیل دوره بیماری ام اس به اثبات رسیده است؛ این داروها ناحیه‌های جدید آسیب‌دیدگی را محدود می‌کنند، تعداد دفعات عود بیماری را کاهش می‌دهند و پیشرفت بیماری را به تاخیر می‌اندازند. به علاوه پیشرفت‌های به دست آمده در تکنولوژی و علم پزشکی مدیریت علائم را موثرتر از گذشته ساخته است. ازآنجایی که هر سال پیشرفت‌های بیشتری در زمینه درمان و شناخت بیماری ام اس به دست می‌آید، می‌توان امیدوار بود که پژوهشگران به کشف راهی برای درمان بیماری ام اس نزدیکتر شده باشند.
چرا درمان زودهنگام ام اس مهم است؟
آسیب اولیه ممکن است حتی پیش از بروز علائم رخ دهد. مطالعات نشان می‌دهد که در مرحله عود اولیه بیماری که التهاب ویژگی شاخص آن است بیشترین شانس ممکن برای کاهش ناتوانی درازمدت وجود دارد. با توجه به این که تمام داروهای فعلی عمدتاً التهاب را هدف می‌گیرد، درمان زودهنگام و مستمر کمک می‌کند تا التهاب به حداقل برسد، آسیب به فیبرهای عصبی (اکسون‌ها) را کاهش می‌دهد و از تحلیل رفتن بافت مغز جلوگیری می‌کند.
توانبخشی ام اس شامل چه مواردی است؟
روش‌های توانبخشی ام اس عبارت است از:
- فیزیوتراپی:
- متخصص فیزیوتراپی توانایی حرکتی بیمار را برای انجام کارهای روزمره، مانند جابه‌جا شدن روی تخت، بالا و پایین رفتن از تخت و راه رفتن به شیوه‌ای ایمن و مستقل ارزیابی می‌کند.
- متخصص بررسی می‌کند که آیا ام اس توانایی حرکتی بیمار را مختل کرده است یا خیر؟ سپس نیاز بیمار را به استفاده از وسایل کمکی، مانند عصا، واکر، ویلچر دستی، ویلچر برقی و اسکوتر برقی برای جابه‌جا شدن و راه رفتن ارزیابی می‌کند.
- متخصص قدرت و دامنه حرکتی بیمار را ارزیابی می‌کند.
- متخصص تعادل بیمار و خطر زمین خوردن وی را که به توانایی حفظ تعادل و راه رفتن او مربوط می‌شود، بررسی می‌کند.
- متخصص فیزیوتراپی تمرین‌هایی را با توجه به نیازهای خاص بیمار به وی آموزش می‌دهد تا در خانه انجام بدهد.
- کاردرمانی:
- متخصص کاردرمانی به مشکلاتی می‌پردازد که بیمار حین مراقبت از خود، برای مثال لباس پوشیدن، استحمام و آرایش کردن با آن‌ها روبه‌رو می‌شود و سپس استفاده از وسایل کمکی و ایجاد تغییرات در خانه را به او توصیه می‌کند.
- متخصص توانایی بیمار در انجام فعالیت‌های روزمره مانند خانه‌داری، مدیریت مالی و مصرف داروها را بررسی می‌کند و تکنیک‌های جبرانی و برنامه‌ریزی را به او آموزش می‌دهد.
- متخصص وجود نقص‌های شناختی و نقص‌های مرتبط با مهارت‌های دیداری و تاثیر آن‌ها بر فعالیت‌های روزمره را بررسی می‌کند و تکنیک‌های جبرانی را به او آموزش می‌دهد.
- متخصص کاردرمانی دامنه حرکتی، هماهنگی و قدرت عضلانی، همچنین قدرت عضلات مرکزی و چالش‌های ناشی از خستگی مزمن را ارزیابی می‌کند.
- متخصص برنامه ورزش‌های خانگی را برای بهبود مشکلات موجود تهیه می‌کند.
- متخصص کاردرمانی برای حفظ انرژی و غلبه بر مشکل خستگی مزمن به بیمار یاد می‌دهد که چگونه کارهایش را به روش ساده‌تری انجام دهد و برنامه روزمره‌ای برای خود تهیه کند که بتواند تمام نیازهایش را برآورده کند.
- متخصص توانایی رانندگی کردن بیمار را ارزیابی می‌کند؛ البته این ارزیابی در محیط واقعی و در جاده انجام نمی‌شود.
- آسیب‌شناسی زبان و گفتار:
- گفتاردرمانگر مشکلات بلع را ارزیابی و درمان می‌کند.
- آسیب‌شناس زبان و گفتار تغییرات شناختی و حافظه سطوح بالاتر را ارزیابی و درمان می‌کند.
- متخصص تغییرات ایجاد شده در گفتار، صدا، راهبردهای ارتباطی و سیستم‌های ارتباطی افزوده (پیشرفته یا دارای فن‌آوری ابتدایی) را ارزیابی و درمان می‌کند.
- خدمات عصب‌روانشناختی:
- متخصص مشاوره و راهکارهای مقابله‌ای را به بیماران ام اس و خانواده وی ارائه می‌دهد.
- متخصص ارزیابی‌های شناختی و روانی را انجام می‌دهد.
- متخصص تعدیل روانی را با توجه به ماهیت مزمن و پیشرونده بیماری پیشنهاد می‌کند.
- متخصص درمان توانبخشی مناسب را برنامه‌ریزی می‌کند.
هر چند وقت یکبار باید ورزش کنم؟
به هر فردی که می‌خواهد تغییرات مثبت قابل توجهی را در سلامتیش ایجاد کند، توصیه می‌شود که هر هفته تقریباً هزار کالری بسوزاند؛ هرچند بیماران مبتلا به ام اس بهتر است که ورزش منظم بیشتری انجام بدهند. افزایش تدریجی ورزش از حالتی که بیمار اصلاً ورزش نمی‌کند به ورزش سبک و ورزش منظم بیشترین فایده را به ویژه برای بیماران سالمند و ناتوان دارد. حتی اگر افزایش ورزش منجر به بهبود تناسب اندام نشود، افزایش جزئی و منظم میزان ورزش سلامتی بیمار را ارتقاء می‌دهد. بنابراین سعی کنید سه تا پنج بار در هفته به مدت 30 دقیقه ورزش کنید.
ورزش چه فوایدی برای بیماران مبتلا به ام اس دارد؟
ثابت شده است که ورزش منظم پیشرفت ام اس را کند می‌کند و احتمال مرگ زودرس را سه تا پنج برابر کاهش می‌دهد. به علاوه ورزش با افزایش دادن قدرت و انعطاف‌پذیری به حفظ یا حتی افزایش توانایی حرکتی کمک می‌کند.
از این گذشته ورزش از طریق کاهش خستگی و افسردگی، کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ام اس را ارتقاء می‌دهد و به بهبود عملکردهای شناختی مانند حافظه و تمرکز کمک می‌کند. نقش ورزش در تقویت عضلات، افزایش سرعت راه رفتن و بهبود عملکردهای جنسی، روده و مثانه غیرقابل انکار است.
چه نوع ورزشی باید انجام بدهم؟
ورزش‌های ایروبیکی مانند پیاده‌روی سریع، شنا و قایقرانی که ضربان قلب و تعریق را افزایش می‌دهند، گزینه‌های ایده‌آلی هستند. ورزش‌های تقویتی نیز برای اطمینان از حفظ قدرت عضلات مفید است. یوگا و پیلاتس برای افزایش قدرت و انعطاف‌پذیری سودمند است.
یوگا چه فوایدی برای بیماران مبتلا به ام اس دارد؟
یوگا اثرهای جسمی بسیار مثبتی بر بیماران مبتلا به MS دارد که از آن جمله می‌توان به افزایش پایداری و قدرت و کاهش درد و خستگی اشاره کرد. همچنین یوگا با کاهش دادن استرس، تاثیر ذهنی مثبتی را نیز به جا می‌گذارد. یوگا ورزشی بسیار منعطف است که تمام بیماران مبتلا به ام اس می‌توانند آن را انجام بدهند. حتی بیمارانی که توانایی حرکتی، تعادلی یا قدرت کمی دارند، می‌توانند تمرین‌های یوگا را متناسب با سطح تواناییشان تغییر بدهند. خوشبختانه یوگا را می‌توان در حالت نشسته روی زمین یا ویلچر، در حالت ایستاده یا خوابیده انجام داد.
