آزمایش سنجش تراکم استخوان “DEXA” یا “DXA” که به آن جذب انرژی اشعه ایکس با انرژی دوگانه نیز گفته می‌شود، از دوز بسیار کمی تابش یونیزان برای تولید تصاویر داخل بدن (معمولاً ستون فقرات پایین و کمر) و باسن برای اندازه‌گیری میزان از دست دادن استخوان استفاده می‌کند. این دارو معمولاً برای تشخیص پوکی استخوان، برای ارزیابی خطر فرد در ایجاد شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان استفاده می‌شود. آزمایش DXA ساده، سریع و غیرتهاجمی است. این روش همچنین معمول‌ترین و استانداردترین روش برای تشخیص پوکی استخوان است.
برخی از کاربردهای معمول این روش چیست؟
این روش اغلب برای تشخیص پوکی استخوان استفاده می‌شود، بیماری که اغلب زنان را بعد از یائسگی تحت تأثیر قرار می‌دهد اما ممکن است در مردان و به ندرت در کودکان نیز مشاهده شود.
همچنین در ردیابی اثرات درمان پوکی استخوان و سایر شرایطی که باعث از دست دادن استخوان می‌شود، موثر است.
این آزمایش همچنین می‌تواند خطر ابتلا به شکستگی در فرد را ارزیابی کند. خطر شکستگی توسط سن، وزن بدن، سابقه شکستگی قبلی، سابقه خانوادگی، شکستگی ناشی از پوکی استخوان و سبک زندگی مانند سیگار کشیدن و مصرف بیش از حد الکل تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این عوامل هنگام تصمیم‌گیری در مورد نیاز بیمار به درمان مورد توجه قرار می‌گیرند.
آزمایش تراکم استخوان حتماً توصیه می‌شود اگر:
- یک زن در دوران یائسگی است و استروژن مصرف نمی‌کند.
- سابقه شکستگی مفصل ران یا مادرزادی داشته باشد یا سیگار می‌کشد.
- یک زن یائسه با قد بلند (بیش از 5 فوت 7 اینچ) یا لاغر (کمتر از 125 پوند) است.
- مردی که مبتلا به بیماری‌های مرتبط با از دست دادن استخوان، مانند آرتریت روماتوئید، بیماری مزمن کلیه یا کبد است.
- از داروهایی استفاده می‌کنید که باعث از دست رفتن استخوان می‌شوند، از جمله کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون، داروهای ضد تشنج مختلف مانند دیلانتین و برخی از باربیتورات‌ها یا داروهای جایگزین تیروئید با دوز بالا
- دیابت نوع 1، بیماری کبدی، بیماری کلیوی یا سابقه خانوادگی پوکی استخوان داشته باشد.
- گردش استخوان بالایی داشته باشد که به صورت کلاژن بیش از حد در نمونه‌های ادرار نشان داده می‌شود.
- بیماری تیروئید داشته باشد.
- بیماری پاراتیروئید داشته باشد.
- تنها پس از ضربه خفیف دچار شکستگی شده است.
- اگر شکستگی مهره یا سایر علائم پوکی استخوان در آزمایش اشعه ایکس او نشان داده شود.
چگونه باید برای این آزمایش آماده شوم؟
در روز آزمایش به طور معمول غذا بخورید. حداقل 24 ساعت قبل از معاینه نباید از مکمل‌های کلسیم استفاده کنید.
باید از لباس‌های گشاد و راحت استفاده کنید، از پوشیدن لباس‌هایی که دارای زیپ، کمربند یا دکمه‌های فلزی هستند خودداری کنید. اشیایی مانند کلیدها یا کیف پول‌هایی که در محدوده اسکن هستند باید برداشته شوند.
از شما خواسته می‌شود که در هنگام آزمایش برخی از لباس‌های خود را دربیاورید و لباس مخصوص بپوشید. همچنین ممکن است از شما خواسته شود که جواهرات، وسایل دندانپزشکی متحرک، عینک چشم و هر نوع اشیا فلزی یا لباسی را که ممکن است در تصاویر اشعه ایکس تداخل ایجاد کند، را دربیاورید.
اگر اخیراً آزمایش باریم انجام داده‌اید یا مواد کنتراست برای اسکن توموگرافی کامپیوتری یا رادیوایزوتوپ به شما تزریق شده است، به پزشک خود بگویید. قبل از انجام آزمایش ممکن است لازم باشد 10 تا 14 روز صبر کنید.
در صورت وجود احتمال بارداری، زنان باید همیشه به پزشک و تکنسین اشعه ایکس خود اطلاع دهند. بسیاری از آزمایشات تصویربرداری در دوران بارداری انجام نمی‌شود تا جنین در معرض اشعه قرار نگیرد. در صورت لزوم عکسبرداری با اشعه ایکس، اقدامات احتیاطی برای حداقل رساندن تابش به نوزاد انجام می‌شود.
تجهیزات چه شکلی هستند؟
دو نوع تجهیزات وجود دارد: یک دستگاه مرکزی و یک دستگاه جانبی
بیشتر دستگاه‌هایی که برای این آزمایش استفاده می‌شوند دستگاه‌های مرکزی هستند که برای اندازه‌گیری تراکم استخوان در مفصل ران و ستون فقرات استفاده می‌شوند. آن‌ها معمولاً در بیمارستان‌ها و مطب‌های پزشکی قرار دارند. دستگاه‌های مرکزی دارای یک میز مسطح بزرگ و یک “بازو” هستند که قسمت بالای آن به صورت متحرک قرار دارد.
دستگاه‌های جانبی میزان تراکم استخوان را در مچ دست، پاشنه یا انگشت را اندازه‌گیری می‌کنند و اغلب در داروخانه‌ها و وانت‌های سیار بهداشتی موجود هستند. دستگاه‌های سنجش تراکم کوچکتر از دستگاه‌های مرکزی هستند و فقط حدود 60 پوند وزن دارند. آن‌ها ممکن است یک جعبه قابل حمل با فاصله‌ای برای قرار دادن پا یا بازو برای تصویربرداری داشته باشند.
از سایر فناوری‌های قابل حمل مانند دستگاه‌های سونوگرافی با طراحی خاص نیز گاهی اوقات برای غربالگری استفاده می‌شود. با این حال دستگاه مرکزی روش استاندارد است.
روش کار چگونه است؟
دستگاه سنجش تراکم استخوان یک پرتوی نازک و نامرئی از اشعه ایکس با دوز کم با دو پیک انرژی مشخص را از طریق استخوان‌های مورد بررسی ارسال می‌کند. یک پیک عمدتا توسط بافت نرم و دیگری توسط استخوان جذب می‌شود. مقدار بافت نرم را می‌توان از کل کم کرد و آنچه باقی می‌ماند تراکم مواد معدنی استخوان بیمار است.
ماشین‌ها از نرم افزار خاصی برخوردارند که اندازه‌گیری تراکم استخوان را بر روی مانیتور کامپیوتر محاسبه و نمایش می‌دهند.
این روش چگونه انجام می‌شود؟
این معاینه معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود.
در معاینه مرکزی که تراکم استخوان ران و ستون فقرات را اندازه‌گیری می‌کند، بیمار روی یک میز تشک‌دار دراز می‌کشد. یک ژنراتور اشعه ایکس در زیر بیمار قرار دارد و یک دستگاه تصویربرداری یا ردیاب در بالا قرار دارد.
برای ارزیابی ستون فقرات، پاهای بیمار روی یک جعبه پددار پشتیبانی می‌شود تا لگن و ستون فقرات پایین (کمر) صاف شود. برای ارزیابی مفصل ران، پای بیمار را در یک آتل قرار می‌دهند که باسن را به سمت داخل می‌چرخاند. در هر دو مورد، ردیاب به آرامی از آن ناحیه عبور می‌کند و بر روی مانیتور کامپیوتر تصاویر ایجاد می‌شود.
در حین عکسبرداری با اشعه ایکس، باید برای مدت چند ثانیه نفس خود را حفظ کنید و باید آرام بمانید و احتمال تار شدن تصویر را کاهش دهید. این تکنسین برای فعال کردن دستگاه اشعه ایکس پشت دیوار یا اتاق بعدی می‌رود.
تست‌های جانبی ساده‌تر هستند. انگشت، دست، بازو یا پا در دستگاه کوچکی قرار می‌گیرند که ظرف چند دقیقه نتیجه تراکم استخوان را بدست می‌آورد.
یک روش دیگری به نام ارزیابی شکستگی مهره‌ای (VFA) اکنون در بسیاری از مراکز انجام می‌شود. VFA یک معاینه با اشعه ایکس با دوز کم از ستون فقرات برای غربالگری شکستگی مهره‌ها است که بر روی دستگاه DXA انجام می‌شود.
آزمایش VFA فقط چند دقیقه از روش DXA بیشتر طول می‌کشد.
آزمایش تراکم استخوان DXA بسته به تجهیزات استفاده شده و قسمت‌های بدن معمولاً طی 10 تا 30 دقیقه انجام می‌شود.
در طول و بعد از عمل چه چیزی را تجربه خواهم کرد؟
آزمایشات تراکم استخوان یک روش سریع و بدون درد است.
برای دیدن تغییر قابل توجهی در تراکم، کاهش یا افزایش استخوان، ارزیابی‌های معمول هر دو سال یکبار ممکن است لازم باشد. تعداد کمی از بیماران، مانند بیمارانی که داروهای استروئیدی با دوز بالا مصرف می‌کنند، ممکن است نیاز به پیگیری در شش ماه داشته باشند.
چه کسی نتایج را تفسیر می‌کند و چگونه آن‌ها را بدست می‌آورد؟
یک رادیولوژیست که برای نظارت و تفسیر معاینات رادیولوژی آموزش دیده، تصاویر را تجزیه و تحلیل کرده و گزارش امضا شده را به پزشک اصلی ارجاع می‌دهد، که نتایج را با شما در میان می‌گذارد.
اسکن DXA توسط پزشکان دیگری مانند روماتولوژیست و غدد درون ریز نیز تفسیر می‌شود. یک پزشک بالینی باید اسکن DXA شما را هنگام ارزیابی وجود عوامل خطر بالینی مانند موارد زیر بررسی کند:
- روماتیسم مفصلی
- بیماری مزمن کلیه و کبد
- بیماری تنفسی
- بیماری التهابی روده
نتایج آزمون شما به صورت دو نمره خواهد بود.
نمره T – این عدد میزان استخوانی را که با یک بزرگسال جوان از همان جنس با اوج توده استخوان مقایسه کرده‌اید، نشان می‌دهد. نمره 1- به بالا طبیعی تلقی می‌شود. نمره‌ای بین 1.1- و 2.4- به عنوان استئوپنی (توده استخوانی کم) طبقه‌بندی می‌شود. نمره 2.5- و کمتر به عنوان پوکی استخوان تعریف می‌شود نمره T برای تخمین خطر ابتلا به شکستگی و همچنین تعیین نیاز به درمان استفاده می‌شود.
نمره Z – این عدد نشان دهنده میزان استخوان شما در مقایسه با سایر افراد گروه سنی شما و از همان اندازه و جنسیت است. اگر این نمره به طور غیرمعمول زیاد یا پایین باشد، ممکن است نیاز به آزمایش‌های پزشکی بیشتر را نشان دهد.
به دلیل تفاوت در موقعیت‌یابی، معمولاً تغییرات کمی بین اسکن‌ها مشاهده می‌شود و معمولاً قابل توجه نیستند.
مزایای آن در مقابل خطرات چیست؟
مزایا
- آزمایش دانسیتومتری استخوان DXA یک روش ساده، سریع و غیرتهاجمی است.
- نیازی به بیهوشی نیست.
- میزان تابش مورد استفاده بسیار ناچیز است – کمتر از یک دهم دوز استاندارد اشعه ایکس قفسه سینه، و کمتر از یک روز طول می‌کشد.
- آزمایش تراکم استخوان DXA در حال حاضر بهترین روش استاندارد موجود برای تشخیص پوکی استخوان است و همچنین یک برآوردگر دقیق شکستگی در نظر گرفته می‌شود.
- برای تصمیم‌گیری در مورد نیاز به درمان استفاده می‌شود یا می‌توان از آن برای نظارت بر اثرات درمان استفاده کرد.
- تجهیزات DXA به طور گسترده‌ای در دسترس است و آزمایش تراکم سنجی استخوان را برای بیماران و پزشکان راحت می‌کند.
- پس از معاینه اشعه ایکس، هیچ اشعه‌ای در بدن بیمار باقی نمی‌ماند.
- اشعه ایکس معمولاً هیچ عارضه جانبی در محدوده تشخیصی معمول این آزمایش ندارد.
خطرات
- همیشه در اثر قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه، احتمال کمی برای سرطان وجود دارد. با این حال، مزیت تشخیص دقیق بسیار بیشتر از خطر است.
- زنان در صورت وجود احتمال بارداری باید همیشه به پزشک یا تکنسین اشعه ایکس اطلاع دهند.
دوز تابش موثر برای این روش متفاوت است. - با روش DXA هیچ عارضه‌ای انتظار نمی‌رود.
