تعداد بالای ورزش‌های توانبخشی بعد از سکته مغزی بیماران را کلافه می‌کند، به خصوص وقتی بیماران تازه از بیمارستان، مرکز توانبخشی و کلینیک درمان سرپایی مرخص می‌شوند و به خانه برمی‌گردند تا برنامه‌های ورزشی متعدد را در خانه شروع کنند. بازماندگان سکته مغزی باید از متخصص طب فیزیکی و توانبخشی کمک بگیرند و در این دوران به متخصص وابسته می‌شوند، بنابراین مراجعه به متخصص مجرب و دلسوز برای قربانیان سکته مغزی بسیار مهم است.
ورزش های سکته مغزی
در این بخش با ورزش‌های مناسب بعد از سکته مغزی آشنا می‌شوید.
تمرینهای پسیو افزایش دامنه حرکتی
منظور از تمرینهای پسیو افزایش دامنه حرکتی این است که بخشی از بدن نه به اراده خود، بلکه با اعمال نیروی خارجی حرکت داده می‌شود. برای مثال بیمار با بازوی سالم بازوی ضعیف یا فلج را می‌گیرد و حرکت می‌دهد، یا این که مراقب یا دستگاه عضو آسیب دیده را حرکت می‌دهد. تمرینهای پسیو دامنه حرکتی برای حفظ انعطاف‌پذیری مفصل و پیشگیری از انقباض و خشکی مفصل مفیدند. انقباض مفصل زمانی رخ می‌دهد که حرکت در اثر بروز تغییراتی در بافت نرم از قبیل کوتاه شدن یا گرفتگی عضلات و تاندون‌ها محدود شده باشد. حتی بیمارانی که دچار فلج کامل شده‌اند، باید تمرینهای پسیو دامنه حرکتی را انجام بدهند، چون انقباض با خطر از بین رفتن پوست، تحریک بافت، درد و کاهش جریان خون همراه است و اگر عملکرد عضله بازیابی نشود، بیمار دیگر نمی‌تواند عضو را حرکت بدهد. به علاوه انقباض مفصلی انجام فعالیت‌های روزمره‌ای مانند شستن زیربغل، کشیدن لباس روی زانو یا آرنج منقبض یا کوتاه کردن ناخن‌های دست منقبض را مختل می‌کند.
هنگام انجام دادن تمرینهای پسیو افزایش دامنه حرکتی بر روی بیماران سکته مغزی که دامنه حرکتیشان کاهش یافته است، باید دقت کرد که بیمار حین انجام حرکت دچار درد نشود و حرکت به آرامی انجام شود. متخصص یا پرستار بیمار باید از دامنه حرکتی فعلی بیمار آگاه باشد و اگر مقاومتی در برابر انجام حرکت احساس کرد یا بیمار احساس درد کرد، حرکت را متوقف کند. متخصص آموزش دیده کاردرمانی یا فیزیوتراپی می‌تواند تمرینهای پسیو مخصوص بعد از سکته مغزی را به پرستار بیمار آموزش بدهد.
تمرینهای فعال افزایش دامنه حرکتی با کمک
منظور از انجام دادن تمرینهای فعال افزایش دامنه حرکتی با کمک این است که برای انجام دادن حرکت به عضو ضعیف کمک شود، چون عضو ضعیف به تنهایی نمی‌تواند حرکت را به طور کامل انجام بدهد. برای مثال بیمار فقط می‌تواند بازویش را تا حدی بالا ببرد و متخصص در بالاتر بردن بازو به بیمار کمک می‌کند یا آن که بیمار از بازوی سالم خودش برای بالا بردن بازوی دیگر کمک می‌گیرد. انجام دادن این تمرین‌ها اعضایی را تقویت می‌کند که هنوز دامنه حرکتی کامل را باز نیافته‌اند.
تمرینهای فعال افزایش دامنه حرکتی
منظور از تمرینهای فعال دامنه حرکتی (AROM) این است که بیمار می‌تواند بخشی از بدن را بدون کمک حرکت بدهد. بسیاری از بیماران سکته مغزی که یک سمت از بدنشان ضعیف شده است، آنقدر قوی نیستند که بتوانند تمرینهای مقاومتی را انجام بدهند، اما توانایی انجام تمرینهای فعال افزایش دامنه حرکتی را دارند. این حرکات انعطاف‌پذیری مفصل را افزایش می‌دهد، عضلات را تقویت می‌کند و استقامت عضلانی را افزایش می‌دهد.
تمرینهای تقویتی یا مقاومتی
تمرینهای توانبخشی سکته مغزی غالباً شامل حرکاتی تقویتی می‌شود که در آنها از بیمار خواسته می‌شود که بخشی از بدن را علی‌رغم وجود مقاومت حرکت بدهد. مقاومت تمرین‌ها به تدریج و به نحوی پیشرونده افزایش داده می‌شود تا عضلات به مرور قوی‌تر شود. برای انجام دادن تمرینهای تقویتی از تجهیزاتی مانند باند کشی، دمبل، لوله، خمیر و دستگاه‌های ورزشی استفاده می‌شود.
تمرینهای کششی
عضلات غالباً بعد از سکته مغزی سفت و منقبض می‌شود. انجام دادن مداوم تمرینهای کششی و افزایش انعطاف‌پذیری از انقباض مفصلی و کوتاه شدن عضلات جلوگیری می‌کند. کشش دستی غالباً کافی نیست و بیمار برای کشش عضلات و مفصل خشک به آتل نیاز دارد. انعطاف‌پذیری را می‌توان از طریق انجام ورزش‌هایی مانند یوگا، پیلاتس و تای چی افزایش داد، البته بیمار باید توسط مربی‌ای آموزش ببیند که در کار کردن با بیماران دچار ناتوانی یا مشکلات حرکتی تجربه داشته باشد، چرا که لازم است تمرین‌ها با توجه به شرایط بیمار تغییر داده شود تا خطری بیمار را تهدید نکند.
تمرینهای تحمل وزن
اغلب بیماران سکته مغزی با تمرینهای تحمل وزن آشنایی ندارند، اما انجام این حرکات برای برخی بیماران بسیار مهم است. تمرینهای تحمل وزن تعادل را بهبود می‌دهد، خشکی و سفتی شدید بعد از سکته مغزی را کاهش می‌دهد و عضلات ضعیف را تقویت می‌کند. یکی از مهم‌ترین دلایل مفید بودن حرکات تحمل وزن این است که انجام این تمرین‌ها از کاهش تراکم استخوان جلوگیری می‌کند. اگر بیمار عادت داشته باشد که تمام وزن را روی پای قوی بیاندازد، تراکم استخوان در پای ضعیف به تدریج کمتر می‌شود. کاهش تراکم استخوان باعث شکننده شدن استخوان می‌شود و خطر شکستگی را افزایش می‌دهد. انجام دادن حرکت‌های تحمل وزن بر روی پا و بازو نیز مهم است.
متحرک‌سازی کتف
عضلات متصل به کتف غالباً در پی سکته مغزی آسیب می‌بیند. این عضلات ضعیف یا منقبض می‌شود. اگر بیمار نتواند کتف و شانه‌اش را به درستی حرکت بدهد، نمی‌تواند دستش را بالای سر ببرد. ناپایدار بودن کتف باعث می‌شود که بیمار نتواند حرکات دست و بازو را کنترل کند و حرکات بازویش نامنظم می‌شود. تمرینهای متحرک‌سازی یا موبیلیزاسیون کتف به حرکت کتف کمک می‌کند تا دامنه حرکتی شانه حفظ شود یا بهبود یابد و از بروز درد پیشگیری شود.
تمرین تعادل
سکته مغزی غالباً تعادل بیماران را مختل می‌کند. اگر بیمار دچار مشکلات تعادلی شده باشد، یکی از نخستین کارهایی که در درمان توانبخشی انجام می‌شود، این است که حفظ تعادل در حالت نشسته به بیمار آموزش داده می‌شود. تمرینهای تعادلی در حالت نشسته با تمرکز بر تقویت عضلات مرکزی و بالاتنه انجام می‌شود. تمرینهای تعادلی در حالت ایستاده توانایی ایستادن و راه رفتن بیمار را بهبود می‌دهد و کمک می‌کند تا فعالیت‌های مختلف را بدون از دست دادن تعادل انجام بدهد. همچنین تمرینهای تعادلی از افتادن و زمین خوردن بیمار جلوگیری می‌کند.
مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف
تمرینهای هماهنگی با هدف بهبود مهارت‌های حرکتی درشت، متمرکز بر حرکات هماهنگ عضلات بزرگ، از قبیل راه رفتن، پرتاب کردن و تکان دادن دست و پا به روشی هماهنگ است.
مهارت‌های حرکتی ظریف شامل حرکات چابک دست می‌شود که برای برداشتن اشیاء، غذا خوردن، بستن دکمه، نوشتن و بسیاری از فعالیت‌های دیگر مهم است. تمرینهای حرکتی ظریف به بیمار کمک می‌کند تا برای کنترل اشیای کوچک بهتر از دستش استفاده کند.
تمرینهای چشم
بازماندگان سکته مغزی دچار مشکلات بینایی مانند از دست دادن میدان دید، اختلال‌های فضایی دید، اختلال در حرکات چشم یا دوبینی می‌شوند. تمرینهای چشم به رفع این نقص‌های بینایی کمک می‌کند. در توانبخشی بعد از سکته مغزی غالباً توجه چندانی به درمان مشکلات بینایی نمی‌شود. اگر بعد از سکته مغزی دچار مشکلات دید شده‌آید، از متخصص کاردرمانی یا چشم‌پزشک بخواهید که تمرینهای مناسب را به شما آموزش بدهد. نتایج یک مطالعه حکایت از آن دارد که انجام دادن تمرینهای چشم در درازمدت به بازیابی میدان دید کمک می‌کند.
بهبود حس یا بازآموزی حسی
ممکن است حس بیمار بعد از سکته مغزی کم شود یا بیمار دچار بی‌حسی یا گزگز شود. بی‌حسی به ویژه بی‌حسی دست‌ها برای بیمار دردسرساز می‌شود. تشخیص سرما یا گرما، درد، نور و لمس عمقی از جمله حس‌هایی هستند که ممکن است در اثر سکته مغزی مختل شوند. برخی بیماران سکته مغزی نمی‌توانند محل لمس را به درستی تشخیص بدهند، برای مثال اگر آرنج‌شان را لمس کنید، لمس را روی بالای بازو احساس می‌کنند.
به علاوه کاهش حس استفاده از دست‌ها را مختل می‌کند، در نتیجه بیمار اشیاء را می‌اندازد، در انجام وظایف حرکتی ظریف به مشکل برمی‌خورد و ممکن است خودش را بسوزاند. بازآموزی حسی به معنای آموزش مجدد سیستم حسی است تا به این ترتیب حس و عملکرد دست بیمار بهتر شود.
تمرینهای بلع
دیسفاژی یا اختلال بلع یکی از عوارض خطرناک بعد از سکته مغزی است که حتی می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود. اگر غذا یا نوشیدنی به جای معده وارد ریه‌های بیمار شود، مشکل آسپیراسیون پیش می‌آید که ممکن است به ذات‌الریه بیانجامد. متخصص گفتاردرمانی یا آسیب‌شناس گفتار به بهبود بلع بیمار کمک می‌کند. همچنین متخصص گفتاردرمانی رژیم غذایی مناسب را برای پیشگیری از آسپیراسیون پیشنهاد می‌کند؛
این رژیم شامل مایعات غلیظ و پوره می‌شود و اگر مشکل بلع بیمار جدی باشد، لوله‌گذاری برای تغذیه بیمار توصیه می‌شود. از آنجایی که ممکن است بیمار متوجه ورود مواد غذایی به ریه نشود، متخصص گفتاردرمانی باید توانایی بلع بیمار را بعد از سکته مغزی به دقت بررسی کند و توصیه‌ها و تمرینهای لازم را با بیمار در میان بگذارد.
تمرینهای مغز(تمرینهای شناختی)
تمرینهای بهبود توانایی شناختی با تمرکز بر روی حافظه، حل مسئله، استدلال، جهت‌یابی، انجام دستورات، شروع فعالیت و درک مطلب انجام می‌شود. متخصص گفتاردرمانی غالباً در انجام دادن این تمرین‌ها به بیمار کمک می‌کند، اما متخصص کاردرمانی بر روی فعالیت‌های شناختی نیز کار می‌کند تا انجام دادن وظایف روزمره‌ای مانند پرداخت قبوض، آشپزی و مسئولیت‌های شغلی برای بیمار راحت‌تر شود. سایت‌های اینترنتی و برنامه‌های بسیاری برای گوشی‌های هوشمند وجود دارد که برای تمرین مغز مفیدند، اما این تمرینهای آنلاین لزوماً عملکرد روزمره را بهبود نمی‌دهند، بنابراین بهترین کار این است که تمرینهای شناختی را در زندگی واقعی انجام بدهید و به فعالیت‌های رایانه‌ای اکتفا نکنید.
تمرینهای گفتاردرمانی
تمرینهای گفتار درمانی با هدف بهبود گفتار و بیانی انجام می‌شود که به دلیل ضعیف شدن ساختار عضلانی دهان و زبان مختل شده است. همچنین گفتاردرمانی مشکل بیمار را در به یاد آوردن یا درک کلمات برطرف می‌کند. بیمارانی که بعد از سکته مغزی دچار زبان پریشی بیانی، زبان پریشی دریافتی و دیس‌آرتری (اختلال تکلم) می‌شوند، به گفتاردرمانی نیاز دارند.
دیگر تمرینهای توانبخشی بعد از سکته مغزی
برای انجام تمرینهای توانبخشی بعد از سکته مغزی از تکنولوژی رباتیک، جعبه آینه درمانی و تصویرسازی حرکتی تدریجی نیز استفاده می‌شود. امروزه دستگاه‌های بسیاری در بازار وجود دارد که دوران بهبود بعد از سکته مغزی را آسان‌تر می‌کند و متخصصین تمرینهای توانبخشی مختلفی را به بیماران آموزش می‌دهند تا آنها را به طور مستمر انجام بدهند. برای اطلاع از جدیدترین تمرینهای توانبخشی بعد از سکته مغزی حتماً به روز باشید و جدیدترین پژوهش‌ها را مطالعه کنید.
