سکته یک حمله مغزی است که تحت عنوان حوادث عروق مغزی یا CVA شناخته میشود. احتمال بروز این اختلال در هر سنی و در هر زمانی وجود دارد. سکته مغزی زمانی به وجود میآید که جریان خون رسانی به یک نقطه از مغز قطع شود. هنگامی که این فرآیند رخ دهد اکسیژن به سلول‌های مغزی نخواهد رسید و سلول‌ها شروع به از بین رفتن خواهند کرد. هنگامی که سلول‌های مغز در هنگام بروز سکته از بین می‌روند توانایی آن دسته از نقاطی که وظیفه برخی امور خاص از قبیل حافظه و کنترل عضلات را بر عهده دارند نیز از دست خواهد رفت. نحوه تاثیر سکته مغزی بر فرد به محل بروز سکته در مغز و وسعت آسیب دیدگی مغز بستگی دارد. به عنوان مثال فردی که سکته کرده است با مشکلات خفیفی از قبیل ضعف موقت یک دست یا پا مواجه خواهد شد اما فردی که سکته شدید کرده باشد به طور دائمی یک طرف از بدن او فلج میشود یا اینکه توانایی صحبت کردن را از دست خواهد داد. برخی از افراد به طور کامل پس از سکته بهبود پیدا می‌کنند اما بیش از دو سوم از بیماران دچار برخی از انواع ناتوانی خواهند شد. یکی از راه‌های موثر در درمان عوارض ناشی از سکته مغزی کاردرمانی ( occupational therapy) بیماران سکته مغزی است.
انواع سکته مغزی شامل چه مواردی است؟
سکته ایسکمیک چیست؟
این نوع سکته زمانی رخ میدهد که یکی از عروق خونی که وظیفه خون رسانی به مغز را برعهده دارد توسط یک لخته خون مسدود شود. سکته ایسکمیک حدود ۸۷ درصد از انواع سکته‌های مغزی را به خود اختصاص میدهد. این نوع سکته به دو روش رخ میدهد: امبولیک که یک لخته خون یا بلاک در یک نقطه از بدن که معمولاً قلب است تشکیل میشود و به سمت مغز حرکت میکند و سپس مسیر یکی از عروق خونی را مسدود می‌نماید و از ارسال پیام جلوگیری میکند، ترومبوتیک که یک لخته خون درون شریان های خونی که وظیفه خون رسانی به مغز را بر عهده دارند به وجود میآید.
سکته مغزی هموراژیک چیست؟
سکته مغزی هموراژیک زمانی به وجود میآید که خون وارد فضای اطراف مغز شود و منجر به بروز تورم و فشار گردد که در این حالت سلول‌ها و بافت‌های درون مغز آسیب می‌بینند و این امر منجر به بروز آنوریسم مغزی یا نشت خون از عروق خونی خواهد شد. سکته مغزی هموراژیک یکی از انواع سکته مغزی است که شروع کمتری دارد اما در اکثر مواقع باعث مرگ بیمار خواهد شد. سکته هموراژیک دو نوع دارد که سکته درون مغزی (نشت عروق خونی) و سکته ساب آراکنوئید (آنوریسم، آسیب دیدگی سر، اختلال خونریزی دهنده، رقیق کننده‌های خون) نام دارد.
نقش کاردرمانی در دوران بهبود پس از سکته مغزی چیست؟
کاردرمانی پس از سکته مغزی اهمیت بسیار زیادی دارد متخصص کاردرمانی در هنگام ارزیابی بیماران پس از سکته آنها را به لحاظ فاکتورهای فردی، اجتماعی و محیطی ارزیابی میکند. متخصص کاردرمانی به تغییر و اصلاح فعالیت‌های جسمانی بیمار و محیط اطراف او می‌پردازد تا فردی که دچار سکته مغزی شده است بتوانند در منزل مدرسه و جامعه به انجام فعالیت‌های روزمره خود بپردازد. برنامه کاردرمانی به شرح زیر می‌باشد:
- متخصص کاردرمانی از شما می‌خواهد که از دست یا پای قوی تر خود استفاده نکنید تا اندام ضعیف تر بتواند فعال شود.
- شما باید بتوانید به انجام فعالیت‌های روزمره خود بپردازید تا توانایی جسمانی و مهارت‌های خود را به دست بیاورید و مهارت‌های جدید را نیز یاد بگیرید.
- باید به انجام تمرینات ورزشی بپردازید تا قدرت عضلات شما بهبود پیدا کند.
- پزشک به بررسی وضعیت جسمانی شما می‌پردازد تا بتواند فعالیت‌های جسمانی شما را مطابق با وضعیتی که دارید تنظیم کند به این ترتیب سطح توانایی شما افزایش خواهد یافت.
- در مرحله بعدی متخصص کاردرمانی به تغییر محیط زندگی شما می‌پردازد و روش‌های دیگری را برای انجام فعالیت‌های شما پیدا میکند یا آنکه از شما می‌خواهد به کمک وسایل کمکی کارهای خود را انجام بدهید به عنوان مثال می‌توانید از کتاب صوتی استفاده کنید، برای دوش گرفتن از صندلی استفاده نمایید تا تسلط بهتری داشته باشید و به جای لباس دکمه دار از لباس زیپ دار استفاده کنید.
- متخصص کاردرمانی به شما برای انتخاب وسایل کمکی مناسب به منظور افزایش ایمنی و استقلال در هنگام انجام فعالیت‌های روزمره کمک خواهد کرد.
- متخصص کاردرمانی با اعضای خانواده شما صحبت میکند تا ضمن همکاری با شما بتوانند ریسک بروز آسیب دیدگی را کاهش دهند و باعث افزایش استقلال شما شوند.
اکثر افرادی که سکته مغزی کرده‌اند به برنامه توان بخشی پس از سکته نیاز دارند. این برنامه توان بخشی یک فرآیند مهم در دوران بهبود پس از سکته محسوب میشود. متخصص کار درمانی به بیماران کمک میکند همه بخش‌های برنامه توان بخشی از قبیل پیشگیری، ارزیابی و مداخلات لازم را انجام دهند. متخصص کاردرمانی بر روی بهبود توانایی فرد برای انجام امور روزمره پس از سکته و بهبود عملکرد و کاهش ریسک بروز عوارض جانبی تمرکز خواهد کرد.
تاثیر کاردرمانی بر سکته مغزی چیست؟
شما در برنامه توان بخشی موارد زیر را یاد خواهید گرفت:
- مجدداً مهارت‌های بنیادین از قبیل صحبت کردن، غذا خوردن، لباس پوشیدن و راه رفتن را یاد می‌گیرید.
- قدرت استقامت و انعطاف پذیری شما افزایش خواهد یافت.
- تا جایی که امکان داشته باشد برای انجام کارهای خود مستقل خواهید شد.
متخصص کاردرمانی میتواند به شما برای رفع موانعی که در مسیر توانمندی وجود دارد کمک کند. او همچنین بر ارزیابی مهارت رانندگی کردن در شما می‌پردازد و برنامه‌هایی را برای بهبود مهارت رانندگی و پیدا کردن یک جایگزین مناسب به جای خودروی شخصی طراحی خواهد کرد.
چهار استراتژی برای کاردرمانی پس از سکته مغزی
طراحی یک برنامه برای کار با اندام فوقانی
این مرحله میتواند شامل استفاده از اسپلینت، بستن اندام فوقانی یا استفاده از ویلچر برای کنترل قسمت آسیب دیده بدن به منظور جلوگیری از بروز درد و پیچ خوردگی آن عضو باشد. برنامه زمانی مشخصی را برای استفاده از اسپلینت و اسلینگ طراحی کنید تا بیمار در دوران بهبود پس از سکته مغزی از آن استفاده کند. می‌توانید تصاویر را از نحوه استفاده از این وسایل در اختیار بیمار قرار دهید تا به کمک این تصاویر از وسایل کمکی خود استفاده کند. یک اسلینگ مخصوص را برای بیمار خود تهیه کنید تا به قرار گرفتن اندام فوقانی در یک موقعیت خاص کمک نمایید. در ابتدا با استفاده از اسلینگ برای ایمنی بیمار در هنگام جابجا کردن اهمیت زیادی دارد به همین دلیل خانواده و بیمار خود را به استفاده از آن ملزم کنید. استفاده از اسلینگ مخصوص بهبود مطابقت اندام فوقانی و جلوگیری از بروز محدودیت‌هایی که ممکن است در هنگام استفاده از اسلینگ ارتوپدی قدیمی رخ دهد کمک خواهد کرد. به بیمار خود کمک کنید بتواند به صورت مستقل از اسلینگ استفاده کند و از او بخواهید که نحوه استفاده از آن را برای سایر اعضای خانواده و پرستار خود توضیح بدهد.
حرکت دادن هر چه زودتر اندام فوقانی و آموزش دادن استراتژی ها برای درگیر کردن آنها
بیمار خود را تشویق کنید هر چه زودتر از دست آسیب دیده خود استفاده کند و تلاش کند پس از سکته مغزی هر روز برای انجام فعالیت‌های روزمره از دستش بهره بگیرد. برخی فعالیت‌های ساده از قبیل استفاده از بازوی آسیب دیده برای بستن دکمه‌ها، حرکت دادن ویلچر، باز کردن در و مواردی از این قبیل از جمله کارهای ساده برای به حرکت درآوردن دست و بازوی بیمار است.
ارزیابی بیمار به لحاظ بینایی
اگر احساس می‌کنید بیمار شما پس از سکته مغزی مشکل بینایی پیدا کرده است درخواست انجام ارزیابی وضعیت بینایی او را بدهید تا بتوانید وجود هرگونه اختلال در بینایی او را تشخیص دهید. بررسی میدان دید، همگرایی و قابلیت حرکت دادن چشم میتواند به پزشک برای تشخیص مشکلات بینایی کمک کند و فوری اقدامات درمانی لازم را انجام دهد. در صورتی که بیمار دچار مشکلات بینایی به ویژه عدم توجه باشد باید او را در یک طرف از اتاق قرار دهید که مجبور شود از چشمی که دچار عدم توجه شده است استفاده کند. از دوستان، اعضای خانواده و پرستار او بخواهید در آن سمت از بیمار قرار بگیرند که چشم آسیب دیده او مجبور به فعالیت شود. این اقدام در ابتدا بسیار دشوار است به همین دلیل تیم درمان نکاتی را به بیمار آموزش میدهد تا بتواند به بررسی کامل محیط اطراف خود بپردازد. در صورتی که بیمار به لحاظ میدان دید مشکل پیدا کرده باشد باید فضایی را طراحی کنید که بیمار را برای اسکن کردن وادار کند. به عنوان مثال می‌توانید تعدادی استیکر را در چهار گوشه اتاق قرار دهید تا بیمار را تشویق به اسکن و راه رفتن نماید. شما می‌توانید با کمک پزشک از این نوع موارد برای کمک به بیماران خود استفاده کنید. برخی از استراتژی ها از قبیل هایلایت کردن مطالب سمت چپ یا راست کتاب به بیمار یاد میدهد تا زمانی که یک مانع را ندیده است به اسکن کردن ادامه دهد. این اقدام میتواند در خواندن برخی مطالب از قبیل منوی غذا، روزنامه و بروشور مفید باشد.
بررسی مشکلات شناختی عملکردی
شناخت باید در همه فعالیت‌های روزمره مورد بررسی قرار بگیرد. متخصص کاردرمانی در ارزیابی شناخت عملکرد محور مهارت‌های لازم را دارد و آموزش دیده است. توجه شناختی در برنامه کار درمانی شامل مصرف داروها، اطمینان از ایمن بودن محیط منزل، آشپزی کردن، حفظ سلامت بدن و انتخاب سبک زندگی سالم است. اجرای این استراتژی ها از بروز اتفاقات خطرناک از قبیل زمین خوردن جلوگیری میکند و باعث بهبود حال بیمار خواهد شد. مراحل شناختی پس از سکته مغزی بسیار متغیر است و هریک از بیماران بر اساس مشکلاتی که دارند به استراتژی‌های متفاوتی نیاز خواهند داشت.
