اصطلاح اختلال سردرد شامل طیف گسترده‌ای از شرایط سیستم عصبی است که باعث ایجاد علائم دردناک در سر می‌شود. اختلالات سردرد شامل سردرد و میگرن است. بیشتر مردم در یک برهه از زندگی خود دچار سردرد می‌شوند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت اختلال سردرد ۵۰ درصد بزرگسالان در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برخی از افراد ممکن است در تشخیص بین میگرن، که یک بیماری مزمن است، و یک سردرد مشکل داشته باشند.
میگرن و سردرد
سردرد باعث درد در ناحیه سر، صورت یا قسمت فوقانی گردن می‌شود و از نظر تعداد و شدت می‌تواند متفاوت باشد.
میگرن یک اختلال سردرد بسیار دردناک است.
میگرن معمولاً علائمی ایجاد می‌کند که شدیدتر و ناتوان کننده‌تر از سردرد است. برخی از انواع میگرن باعث سردرد نمی‌شوند.
سردرد چیست؟
انواع مختلفی از سردرد وجود دارد که متخصصان آن‌ها را در دو گروه اصلی – اولیه و ثانویه طبقه‌بندی کرده‌اند.
سردردهای اولیه به شرایطی گفته می‌شوند که باعث درد در ناحیه سر، صورت یا گردن می‌شوند. از جمله سردردهای اولیه، میگرن و سردردهای تنشی هستند.
سردردهای ثانویه در نتیجه یک بیماری پزشکی دیگر مانند عفونت، استرس یا استفاده بیش از حد از دارو رخ می‌دهد.
سردردهای اولیه
انواع سردردهای اولیه عبارتند از:
سردرد نوع تنش‌زا
سردردهای نوع تنشی یک اختلال سردرد اولیه شایع است که حدود 42 درصد بزرگسالان در سراسر جهان را مبتلا می‌کند.
سردردهای نوع تنشی مانند یک باند فشار شدید در اطراف سر احساس می‌شوند.
پزشکان سردردهای نوع تنشی را به عنوان اپیزودیک یا مزمن طبقه‌بندی می‌کنند. سردردهای نوع تنشی اپیزودیک بین ۱۰ تا ۱۵ روز در ماه اتفاق می افتند. سردردهای مزمن از نوع تنشی بیشتر اتفاق می‌افتند و ممکن است باعث بروز درد در پوست سر شوند.
عوامل مختلفی می‌توانند باعث سردردهای نوع تنشی شوند. که در قسمت زیر آورده شده است:
- فشردن فک
- گرسنگی
- افسردگی یا اضطراب
- کمبود خواب
- آپنه خواب
- آرتروز
- خم شدن یا فشار اوردن به گردن
- وضعیت بد بدن
سردردهای خوشه‌ای
سردردهای خوشه‌ای باعث درد شدیدی در یک طرف سر و اغلب پشت چشم می‌شوند. این سردردها به صورت خوشه‌ای در می‌آیند، به این معنی که هر روز چندین سردرد تقریباً به مدت چند هفته اتفاق می‌افتد.
سردردهای خوشه‌ای در چرخه‌های سردردهای مکرر و به دنبال آن دوره‌های بدون سردرد رخ می‌دهد.
سردردهای خوشه‌ای معمولاً 6 تا 12 هفته طول می‌کشند. سردردهای خوشه‌ای بیشتر از زنان بر مردان تأثیر می‌گذارند.
علائم سردردهای خوشه‌ای شامل این موارد است:
- درد شدید در یک طرف سر
- درد پشت چشم
- چشمان قرمز و آبریزش
- تعریق
- گرفتگی و احتقان
- بی‌قراری و تحریک
- تغییر در ضربان قلب
همی کرانیا (سردرد یک طرفه مداوم)
همی کرانیا سردردهای مداومی هستند که شدت آن نوسان دارد. این سردردها معمولاً در همان طرف سر تأثیر می‌گذارند. ممکن است افراد سردردهای روزانه یا مزمن همی کرانیا داشته باشند.
افراد دیگر ممکن است دوره‌هایی از سردردهای مکرر و به دنبال آن دوره‌هایی بدون سردرد را تجربه کنند.
علائم دیگر سردردهای همی کرانیا عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- حساسیت به نور و صدا
- چشمان اشک آلود
- قرمزی یا تحریک چشم
- تعریق
- گرفتگی و احتقان
- پلک‌های متورم
اختلالات سردرد ثانویه
بیماری‌ها و شرایط پزشکی مزمن که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند می‌توانند باعث سردردهای ثانویه شوند.
دلایل سردرد ثانویه عبارتند از:
- اختلالات خواب
- تومورهای مغزی
- سکته‌های مغزی
- ترک داروها
- ضربه به سر
- التهاب
- تشنج
- نشت مایع نخاع
- تغییر شکل فیزیکی سر، گردن یا ستون فقرات
میگرن چیست؟
میگرن یک نوع اختلال سردرد اولیه است که ممکن است باعث درد شدید و علائم دیگری شود. افراد مبتلا به میگرن ممکن است تجربه علائم مکرری داشته باشند که پزشکان آن را “اپیزود” یا “حمله” می‌نامند. سردرد فقط یکی از علائم میگرن است و شدت آن برای هر فرد متفاوت است. میگرن می‌تواند سردردهای شدید و تپنده‌ای ایجاد کند که ممکن است از چند ساعت تا چند روز به طول بیانجامد.
سردرد میگرنی معمولاً یک طرف سر را درگیر می‌کند، اما برخی از افراد از هر دو طرف احساس درد می‌کنند.
یک دوره میگرن در چهار مرحله مشخص رخ می‌دهد، اگرچه همه افراد هر مرحله را تجربه نمی‌کنند.
فاز پیش از موعد
پزشکان همچنین مرحله پیش از موعد را پیش‌درد یا فاز پیش‌آگهی می‌نامند. این شامل علائم غیر دردناکی است که چند ساعت یا چند روز قبل از رسیدن سردرد اتفاق می‌افتد.
علائم فاز پیش از موعد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تغییرات خلقی غیرقابل توضیح
- هوس‌های غذایی
- سفتی گردن
- خمیازه کشیدن مکرر
- یبوست یا اسهال
- حساسیت به نور، صدا یا بو
فاز هاله‌ای
هاله‌ها به اختلالات حسی اشاره دارد که قبل یا هنگام حمله میگرن اتفاق می‌افتد. هاله‌ها می‌توانند قوه بینایی، لمسی یا گفتاری فرد را تحت تأثیر قرار دهند.
هاله‌های بینایی می‌توانند علائم زیر را در یک یا هر دو چشم ایجاد کنند:
- حالت چشمک زن
- خطوط زیگزاگی
- تاری دید
- نقاط کور که با گذشت زمان گسترش می‌یابند
هاله‌های حسی باعث بی‌حسی یا گزگز می‌شوند که از بازو شروع می‌شوند و گسترش می‌یابند.
هاله‌های حرکتی بر توانایی فرد در برقراری ارتباط و تفکر واضح تأثیر می‌گذارند. هاله‌های حرکتی شامل:
- گفتار مبهم یا گنگ
- درک آنچه دیگران می‌گویند دشوار است
- مشکل در نوشتن کلمات یا جملات
- در تفکر واضح مشکل دارند
مرحله سردرد
سردردهای میگرنی ممکن است از خفیف تا شدید باشند. افرادی که سردرد شدید میگرنی دارند ممکن است نیاز به درمان فوری پزشکی داشته باشند.
فعالیت بدنی و قرار گرفتن در معرض نور، صدا و بو درد را بدتر می‌کند. با این وجود افراد می‌توانند بدون بروز سردرد دچار میگرن شوند.
مرحله پس از میگرن
مرحله پس از میگرن بعد از فروکش کردن سردرد اتفاق می‌افتد. افراد ممکن است در این مرحله احساس خستگی، گیجی یا به طور کلی ناخوشایندی داشته باشند.
این مرحله می‌تواند از چند ساعت تا چند روز طول بکشد.
انواع میگرن
میگرن بسته به علائم در چندین دسته مختلف قرار می‌گیرد. برخی از نمونه‌های میگرن شامل این موارد است:
میگرن بدون هاله
میگرن‌های معمولی یا میگرن‌های بدون هاله باعث ایجاد سردردهای شدید و تپنده در یک طرف سر می‌شوند.
این سردردها معمولاً بین 4–72 ساعت طول می‌کشند. میگرن فاقد هاله علائمی را قبل از شروع حمله میگرن ایجاد نمی‌کند، اما افراد مبتلا به این نوع میگرن ممکن است علائم قبل از خواب را داشته باشند که در بالا توضیح داده شد.
میگرن با هاله
از هر سه نفر که میگرن دارند، یک نفر هاله قبل از سردرد را تجربه می‌کند.
افرادی که دچار میگرن با هاله هستند ممکن است هر بار هاله‌ای را تجربه نکنند. سردرد ممکن است با هاله همراه باشد یا نباشد.
میگرن شکمی
میگرن شکمی معمولاً کودکان 3 تا 10 ساله را تحت تأثیر قرار می‌دهد. میگرن شکمی باعث درد شکم، حالت تهوع و استفراغ می‌شود. افرادی که به این نوع میگرن مبتلا هستند می‌توانند سردرد خفیف یا اصلاً سردرد نداشته باشند.
میگرن همی‌پلژی
این نوع نادر میگرن باعث فلج موقتی قبل یا هنگام سردرد می‌شود. علائم دیگر میگرن همی‌پلژی عبارتند از:
- سرگیجه (عدم تعادل)
- احساس سوراخ شدن یا تیر کشیدن سر
- مشکلات بینایی
- مشکل در صحبت کردن یا خوردن
- مشکل در حرکت دادن یک طرف بدن
عوامل خطر برای میگرن
محققان و پزشکان چندین فاکتور مرتبط با خطرات بالاتر میگرن را شناسایی کرده‌اند که شامل:
- زن بودن
- داشتن سابقه خانوادگی میگرن
- اختلالات خلقی، مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات دو قطبی
- اختلالات خواب
تشخیص
تشخیص دقیق و به موقع اختلالات سردرد برای انتخاب درمان‌های موثر بسیار مهم است. متأسفانه، تشخیص صحیح این اختلالات می‌تواند چالشی بزرگ برای همه فرد و پزشکان باشد.
پزشک می‌تواند براساس علائم، سابقه پزشکی و خانوادگی فرد، اختلالات سردرد از جمله میگرن را تشخیص دهد. در برخی موارد، پزشک ممکن است فرد را به متخصص مغز و اعصاب یا متخصص در اختلالات سیستم عصبی ارجاع دهد تا تشخیص دقیق‌تری برای درمان ارائه دهند.
محرک‌ها
افراد مبتلا به میگرن یا اختلال سردرد ممکن است متوجه شوند که موارد خاصی علائم آن‌ها را تحریک می‌کند.
عوامل تحریک کننده از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می‌تواند شامل مواردی از تغییرات محیطی گرفته تا غذاهای خاص باشد.
سایر عوامل محرک میگرن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فشار
- افسردگی یا اضطراب
- تغییرات هورمونی
- کمبود خواب
- گرسنگی
- مصرف الکل
در حالی که هیچ درمانی برای سردرد یا میگرن وجود ندارد، افراد می‌توانند با استفاده از دارو و تغییر سبک زندگی علائم خود را درمان کرده و از بروز قسمت‌های بعدی میگرن جلوگیری کنند.
داروهای بدون نسخه
افراد می‌توانند سردردهای تنشی و میگرن خفیف را با داروهای بدون نسخه درمان کنند. این داروها شامل:
- مسکن‌ها. که شامل استامینوفن و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند آسپرین و ایبوپروفن باشند.
- ملاتونین. در یک بررسی به یافته‌های تعدادی از آزمایشات کنترل شده با دارونما اشاره شده است که نشان می‌دهد ملاتونین به طرز موثری از سردردهای میگرنی و خوشه‌ای جلوگیری می‌کند. بهترین دوز ممکن است بسته به شرایط متفاوت باشد، بنابراین فرد باید در مورد استفاده از این روش درمانی با پزشک صحبت کند.
داروهای تجویزی
علائم میگرن متوسط تا شدید ممکن است به درمان‌های بدون نسخه پزشک پاسخ ندهند. در این حالت، افراد ممکن است به داروهای تجویزی، از جمله موارد زیر نیاز داشته باشند:
- داروهای ضدآینوز، مانند مسدود کننده‌های بتا
- یا سوماتریپتان / ناپروکسن تریپتان‌ها مانند آلموترپتان
- آلکالوئیدهای ارگوت، مانند ارگوتامین (ارگومار)
افراد همچنین می‌توانند از داروهای تجویزی برای جلوگیری از میگرن در آینده استفاده کنند. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:
- داروهای ضد گرفتگی مانند توپیرامات یا والپروات
- داروهای ضد افسردگی
- تزریق سم بوتولینوم (بوتاکس)
افرادی که سردردهای خود را بدون نسخه یا داروی تجویز شده درمان می‌کنند، باید به یاد داشته باشند که دوز مصرفی پزشک یا سازنده را رعایت کنند. استفاده بیش از حد از دارو می‌تواند باعث شود برخی از افراد دچار بیماری سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو شوند.
سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو زمانی اتفاق می‌افتد که فرد برای درمان سردرد اولیه بیش از حد دارو مصرف کند. در نتیجه، آن‌ها نوع جدیدی از سردرد را احساس می‌کنند یا علائم بدتری از سردرد قبلی خود را تجربه می‌کنند.
پیشگیری از میگرن
برخی از عوامل سبک زندگی ممکن است به جلوگیری از بروز میگرن و برخی از انواع سردرد کمک کنند. این عوامل شامل:
- ورزش منظم
- ایجاد تغییرات در رژیم غذایی که غذاهای محرک را حذف می‌کند
- استفاده از تکنیک‌های آرام سازی، مانند تنفس آگاهانه و مدیتیشن
- یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس
- داشتن مجله تخصصی میگرن یا سردرد برای ردیابی الگوها و کشف عوامل محرک احتمالی
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
اگر افراد دچار سردردهای مکرر می‌شوند که توانایی عملکرد آن‌ها یا کیفیت زندگی آن‌ها را مختل می‌کند، باید با یک ارائه دهنده خدمات بهداشتی صحبت کنند.
اگر سردرد باعث بروز علائم زیر شود، افراد باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی نیز باشند:
- حالت تهوع
- استفراغ
- مشکلات بینایی
- سوزن سوزن شدن یا بی‌حسی در اندام‌ها، صورت، گردن یا سر
- مشکل در صحبت کردن یا درک آنچه دیگران می‌گویند
- مشکل در فکر کردن
- مشکل در حرکت دادن یک طرف بدن