درد، تورم و سفتی مفاصل، علائم و نشانه‌های کلاسیک آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) هستند و منشأ همه‌ی آنها، به دلیل ماهیت التهابی مزمن بیماری است. التهاب مداوم در طول زمان منجر به از دست رفتن تدریجی تحرک، بدتر شدن چرخه‌های بیماری و بدشکلی مفاصل می‌شود. سیستم گردش خون، قلب، ریه و چشم‌ها نیز تحت تأثیر قرارگرفته و منجر به سایر علائم و افزایش ریسک ناتوانی و مرگ می‌شود.
با دانستنِ علائم و نشانه‌های روماتیسم مفصلی، می‌توانید خیلی زود و پیش از بروز عوارض جدی، به دنبال تشخیص و درمان باشید.
روماتیسم مفصلی چیست؟
اغلب مردم، فرد مبتلا به روماتیسم را می‌شناسند یا خودشان به آن مبتلا هستند. حال باید پرسید که آرتریت روماتوئید (RA) (روماتیسم مفصلی) چیست و چه چیزی آن را سخت‌تر از سایر اشکال آرتروز می‌سازد؟
روماتیسم مفصلی، یک وضعیت التهابی، سیستمی و مزمن است که منجر به درد، تخریب مفاصل و ناتوانی می‌شود. عامل آن ناشناخته است و هیچ درمانی برای آن وجود ندارد. گرچه علت دقیق آن ناشناخته است، اما ژنتیک و برخی ریسک فاکتورهای محیطی، در ایجاد این وضعیت نقش دارند. برخی از ریسک فاکتورهای مرتبط با روماتیسم مفصلی، جنسیت (زن)، مصرف سیگار، آلودگی هوا، چاقی، مصرف بالای سدیم و آهن و سطوح پایین ویتامین دی می‌باشند.
روماتیسم مفصلی باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن، به بافت های خودش حمله کند. این فرایند التهابی، می‌تواند منتج به درد مفصل یا تشدید آن شود. در موارد شدیدتر، بدن به اندام‌های داخلی حمله کرده و موجب مرگ می‌شود.
علائم
علائم این بیماری مزمن، از فردی به فرد دیگر متفاوت است و ممکن است روز به روز تغییر کند. دوره‌های فعالیت بیماری، عود و دوره‌های غیر فعال بهبودی نامیده می‌شوند.
آیا این علائم روماتیسم مفصلی را دارید؟
- سفتی مفاصل: به احتمال بسیار زیاد، اولین چیزی که صبح‌ها احساس می‌کنید، سفتی مفاصل است. اگر مبتلا به استئوآرتریت باشید، در کمتر از یکساعت برطرف می‌شود. اما سفتی که در اثر روماتیسم مفصلی ایجاد می‌شود تا ساعت‌ها ادامه دارد.
- کاهش دامنه‌ی حرکت: افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی، با دامنه‌ی حرکت، مثلاً خم و راست کردن مچ دستشان مشکل دارند. همانطور که بیماری پیشرفت می‌کند، آسیب مفاصل به رباط‌ها و تاندون‌ها سرایت کرده و خم و راست کردن بخش‌های مختلف بدن را دشوار می‌سازد.
- درد یا التهاب مفاصل: با وجودیکه هر نوع آرتروزی می‌تواند هر مفصلی در بدن را تحت تأثیر قرار دهد، اما درد و التهاب دست و پاها، نشان دهنده‌ی روماتیسم مفصلی است. در طول مراحل اولیه بیماری، احتمالاً متوجه درد میان مفاصل انگشتان و دست و میان انگشتان پا و پاها می‌شوید.
- درد مفصلی متقارن: آرتروز معمولاً فقط یک مفصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مثلاً یک زانو یا مچ یک پا. اما اگر دچار درد، سفتی یا تورم در هر دو سمت بدن، مثلاً مچ هر دو پا هستید، به روماتیسم مفصلی مبتلا هستید. علاوه بر این، درد روماتیسم مفصلی ممکن است به مفاصل دیگر نیز کشیده شود. در کل درد آرتروز، در یک دوره‌ی زمانی طولانی، در یک مفصل رخ می‌دهد.
- بی حسی و گزگز: التهاب تاندون‌ها موجب فشار بر روی اعصاب می‌شود. این مسئله منجر به بی حسی و گزگز یا حس سوزش در دست‌ها می‌شود که به آن سندروم تونل کارپال گفته می‌شود. حتی ممکن است مفاصل دست و پاها، صدا نیز بدهند زیرا هنگام حرکت، مفاصل به غضروف‌های آسیب دیده، ساییده می‌شوند.
- تورم، قرمزی یا داغی مفاصل: التهاب مفاصل باعث می‌شود که آنها به شکل قابل توجهی متورم شده و کمی صورتی رنگ شوند. داغ بودن مفاصل هنگام لمس نیز علامت دیگری برای روماتیسم مفصلی است.
- علائم ماندگار: درد، سفتی و تورم، چه مبتلا به آرتروز باشید و چه نه، از بین می‌روند، اما مشکلات مداومی که برای چند هفته، ماه یا سال به طول می‌انجامند، اغلب نشانه‌ی روماتیسم مفصلی هستند.
- تب: زمانی که تب خفیف با سایر علائم مانند درد و التهاب مفصل همراه شود، می‌توان آن را به عنوان علامت هشدار اولیه‌ی ابتلا به روماتیسم مفصلی در نظر گرفت. با این وجود، تب بالای 100 درجه فارنهایت (38 درجه سانتیگراد)، به احتمال بسیار زیاد، علامت سایر انواع بیماری‌ها یا عفونت است.
- برآمدگی‌های زیر پوستی: اگر زیر پوست بازو، خصوصاً در ناحیه‌ی زیر آرنج برآمدگی‌هایی دارید، احتمالاً به روماتیسم مفصلی مبتلا هستید. برآمدگی‌های آرتروز، ممکن است دردناک نیز باشند.
- خستگی: ممکن است پیش از بروز سایر علائم، احساس خستگی غیرمعمول داشته باشید. خستگی ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها پیش از شروع علائم بروز کند. ممکن است روز به روز یا هفته به هفته تکرار شود. خستگی اغلب با احساس بیماری یا حتی افسردگی همراه است.
- کاهش وزن یا کاهش اشتهای بی دلیل: همانند خستگی، کاهش وزن به تنهایی به معنای روماتیسم مفصلی نیست، اما اگر دچار کاهش اشتها شده‌اید یا شلوارهایتان برایتان گشاد شده است، حواستان باشد. برای کمک به تشخیص دقیق، در کنار سایر علائم، کاهش وزن یا تغییر اشتها را نیز به پزشکتان اطلاع دهید.
- خشکی و درد چشم‌ها یا دهان: خشکی چشم‌ها یا دهان می‌تواند ناشی از سطوح بالای التهاب در یک دوره‌ی طولانی مدت باشد.
- آنمی (کم خونی): با اینکه پایین بودن گلبول‌های قرمز خون می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد، اما این یک علامت معمول برای روماتیسم مفصلی نیز هست.
روماتیسم مفصلی چطور تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص روماتیسم مفصلی دشوار است اما با معاینه‌ی فیزیکی و دریافت سابقه‌ی پزشکی دقیق آغاز می‌شود و پزشک از آزمایشگاه می‌خواهد تا به دنبال نشانگرهای بیماری و التهاب در خون باشد. در نهایت، تصویربرداری میزان آسیب به مفصل را مشخص می‌کند. این‌ها همه با هم، سطح بیماری و نحوه‌ی پیشبرد درمان را تعیین می‌کنند.
چه محدوده سنی، معمولاً تحت تأثیر روماتیسم مفصلی قرار می‌گیرد؟
روماتیسم مفصلی در هر سنی ایجاد می‌شود، اما در میان سالمندان شایع‌تر است. شروع این بیماری در سالمندان بالای 60 سال، شایع است.
کنترل روماتیسم مفصلی
داروهایی وجود دارد که به کنترل روماتیسم مفصلی و کنترل التهاب کمک می‌کند، مانند NSAIDها، کورتیکواستروئیدها، داروهای ضد روماتیسم تعدیل کننده بیماری و بیولوژیک‌ها.
علاوه بر درمان دارویی و تغذیه‌ای، روماتیسم مفصلی با فیزیوتراپی و کاردرمانی نیز درمان و مدیریت می‌شود. اهداف درمانی عبارتند از کاهش درد، بهبود دانش مدیریت بیماری و کمک به بیمار برای بازگشت به زندگی. فیزیوتراپی را می‌توان برای موارد زیر استفاده نمود:
- بهبود مشارکت و استقلال با انجام فعالیت‌های روزانه.
- بهبود قدرت و انعطاف پذیری عضلات
- بهبود حرکت و ثبات مفصل
- کاهش خستگی
- افزایش ظرفیت هوازی
- افزایش کیفیت زندگی
فیزیوتراپی با استفاده از موارد زیر به بیمار برای بازگشت به زندگی مورد علاقه‌اش کمک می‌کند:
- ورزش
- آموزش به بیمار
- پیشگیری از سقوط
- حفظ انرژی
آیا تغییر در سبک زندگی، موجب تغییر علائم روماتیسم مفصلی می‌شود؟
بله، البته. دو مورد از ریسک فاکتورهای اصلی قابل اصلاح برای روماتیسم مفصلی، چاقی و مصرف سیگار است. هر دوی آنها، علائم را تشدید هم می‌کنند. بسیار مهم است که کاهش وزن، ورزش و ترک سیگار در برنامه‌ی درمانی گنجانده شود.
اهداف تغذیه‌ای
با اینکه هیچ “رژیم غذایی” برای روماتیسم مفصلی وجود ندارد، اما اصولی وجود دارد که می‌تواند به شما برای کاهش وزن و کنترل نشانه‌های روماتیسم مفصلی کمک کند:
- با یک رژیم غذایی متعادل شروع کنید که در آن دو سوم رژیم شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و یک سوم آن شامل محصولات لبنی کم چرب و منابع پروتئین بدون چربی باشد.
- سعی کنید مقدار زیادی ماهی آب‌های سرد (مانند تون، سالمون، خال مخالی، قزل آلا و شاه ماهی) را که سرشار از اسیدهای چرب ضد التهابی امگا سه هستند را در رژیمتان بگنجانید.
اگر ترجیح می‌دهید که از مکمل روغن ماهی استفاده کنید، از استفاده‌ی بیش از حد اجتناب کنید، زیرا ممکن است با برخی داروها، از جمله داروهای فشارخون بالا تداخل نماید.
- روغن زیتون فوق بکر حاوی ماده‌ای به نام اولئوکانتال است که همان آنزیم التهابی که مسکن‌های غیراستروئیدی مسدود می‌کنند را مسدود می‌کند.
- رژیم غذایی سرشار از فیبر می‌تواند سطوح پروتئین واکنشی C- (CRP) را در خون کاهش دهد. این یکی از دو مؤلفه‌ی اصلی است که برای اندازه گیری التهاب در تست‌های خونی روماتیسم مفصلی استفاده می‌شود.
ممکن است بلافاصله پس از تغییر در رژیم غذایی، متوجه تفاوت بشوید، اما هفته‌ها طول می‌کشد تا تأثیر کامل دیده شود.
هنگام شروع به کار، با یک متخصص تغدیه ملاقات کنید تا به شما برای تعیین تغذیه‌ی صحیح و درصورت لزوم، کاهش وزن، کمک نماید.
ورزش
شاید بتوان فقط با رژیم غذایی به کاهش وزن دست یافت، اما بعید است که بدون ورزش روتین بتوان این کاهش وزن را حفظ نمود. در هر مرحله از بیماری، ورزش به شدت مفید است و موجب بهبود انعطاف پذیری مفصل و دامنه‌ی حرکتی شده و در عین حال، خطر عود را کاهش می‌دهد. همانند رژیم غذایی، یک رویکرد معتدل، به مراتب بیشتر از فشار سخت و تشدید التهاب، برای شما مفید خواهد بود.
کالج روماتولوژی امریکا، پیشنهاد می‌کند برای شروع برنامه‌ی تناسب اندام، چندین هدف را برای خود تعیین نمایید:
- انجام فعالیت هوازی با شدت متوسط، چند روز در هفته و در مجموع 150 دقیقه. شنا و پیاده روی نمونه‌هایی از فعالیت‌های قلبی کم فشار هستند که بیش از حد مفاصل را تحت فشار قرار نمی‌دهند.
- تمرین‌های کششی باید دستکم سه تا 5 روز در هفته انجام و هر کشش 15 تا 30 ثانیه حفظ شود.
- تمرین‌های استقامتی باید دو تا سه بار در هفته انجام شوند و شامل 8 تا 10 تمرین، با 8 تا 10 تکرار برای هر تمرین هستند. می‌توان از سالمندان خواست 10 تا 15 تکرار را با وزنه‌های کمتر انجام دهند.
- کشش‌های دامنه‌ی حرکتی رامی توان 5 تا 10 بار، صبح یا عصر انجام داد. می‌توانید کشش عضلات گرداننده‌ی سرشانه، آرنج و زانو را نیز به عنوان بخشی از تمرین معمول، در برنامه بگنجانید.
به آرامی شروع کنید و طول مدت و شدت تمریناتتان را به صورت پیوسته افزایش دهید. اگر خیلی به خودتان فشار آوردید و نشانه‌ها تحریک شد، برای مدتی عقب نشینی کرده و آرام تر کار کنید. این مربوط به حس بهتر است و به استانداردها ضربه نمی‌زند.
فیزیوتراپتان، می‌تواند یک برنامه‌ی تمرینی کامل و مناسب با شرایط و سنتان ارائه نماید.
ترک سیگار
ترک سیگار هرگز آسان نیست، اما برای کسی که مبتلا به روماتیسم مفصلی است، بسیار مهم است.
