فلج مغزی عارضه‌ای است که کنترل عضلانی و حرکات را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عارضه معمولاً به دلیل آسیب به مغز در طول زایمان و یا قبل و بعد از آن رخ می‌دهد. کودکان مبتلا به فلج مغزی یا فلج سی پی ممکن است در کنترل عضلات و حرکات خود در دوره‌ی رشد دچار مشکل شوند. البته پزشکان می‌توانند با برخی از روش‌های درمانی به افراد مبتلا به فلج مغزی کمک کنند.
انواع فلج مغزی
بیماری فلج مغزی سه نوع اصلی دارد. بسیاری از افراد ممکن است به ترکیبی از این سه نوع مبتلا شوند.
فلج مغزی اسپاستیک
این نوع از فلج مغزی تقریباً 75 تا 88 درصد از افراد مبتلا را شامل می‌شود. اسپاستیک به معنی سفت شدن عضلات و گرفتگی آن‌ها و در نتیجه کاهش دامنه‌ی حرکتی می‌باشد. از آن جایی که عضلات سفت شده‌اند، گرفتن آن‌ها می‌تواند بسیار دردناک باشد. این عارضه می‌تواند نواحی مختلفی در بدن را درگیر کند.
فلج مغزی دیس‌کینتیک
این نوع از فلج مغزی بعضاً با نام دیستونیک، آتئوئید و یا کورئوآتئوئید نیز شناخته می‌شود. این نوع از فلج مغزی تقریباً 15 درصد از افراد مبتلا به عارضه را درگیر می‌کند. فلج مغزی دیس‌کینتیک باعث انقباضات عضلانی بی‌اختیار، غیرارادی، ممتد و یا متناوب می‌شود چرا که تونوس عضلانی از سفت به شل تغییر کرده و معمولاً با حرکات آرام و ریتمیک نیز همراه است. ممکن است کل بدن درگیر این عارضه شود که سبب مشکل در راست ایستادن خواهد شد. تکلم نیز ممکن است دچار مشکل شود چرا که شخص در کنترل زبان، تارهای صوتی و تنفس خود نیز دچار اختلال می‌شود.
فلج مغزی آتاکسیک
آتاکسی به عدم توانایی برای فعال کردن الگوی صحیحی از عضلات برای انجام یک حرکت گفته می‌شود. در این عارضه تعادل فرد مختل شده و ممکن است در رابطه با درک فضایی محیط و یا درک موقعیت بدن نسبت به اجسام مشکلاتی ایجاد شوند. این عارضه در حدود 4 درصد از افراد مبتلا به فلج سی پی وجود دارد و می‌تواند کل بدن را درگیر کند. اکثر افراد مبتلا به فلج مغزی آتاکسیک می‌توانند راه بروند ولی حرکت آن‌ها لرزان و ناپایا خواهد بود. تکلم فرد نیز ممکن است در این عارضه دچار مشکل شود.
فلج مغزی ترکیبی
بسیاری از افراد مبتلا به فلج مغزی به ترکیبی از عارضه‌های بالا مبتلا خواهند شد. ممکن است شما به واژه‌هایی چون همی پلژی و دی پلژی برخورد کنید. این واژه‌ها مربوط به ناحیه‌ای از بدن هستند که درگیر فلج مغزی شده‌اند. برای مثال، همی پلژی به معنی درگیر شدن یک طرف از بدن فرد می‌باشد. دی پلژی حالتی است که هر دو طرف بدن فرد درگیر این عارضه شده‌اند. در مونو پلژی تنها یکی از دست و پاهای فرد دچار عارضه شده و در کوادری پلژی هر چهار دست و پای او درگیر این عارضه شده‌اند.
فلج مغزی در اثر چه عواملی به وجود می‌آید؟
ممکن است هیچ دلیل واضحی برای ابتلای کودک به فلج مغزی وجود نداشته باشد. دلایل اصلی بروز این عارضه عبارت‌اند از:
- عفونت در مراحل اولیه‌ی بارداری
- کمبود اکسیژن در مغز
- رشد غیرطبیعی مغز
- عوامل ژنتیکی (البته این مورد بسیار نادر است.)
می‌توانید در مورد قصور و خطاهای پزشکی نیز اطلاعاتی به دست آورید.
نشانه‌های فلج سی پی چیست؟
علائم فلج مغزی برای هر کودک متفاوت‌اند. برخی از این علائم به سختی قابل درک بوده در حالی که برخی دیگر از آن‌ها شدیدند. شدت آسیب به مغز کودک تعیین کننده‌ی علائم بروز کرده در این عارضه می‌باشد. شایع‌ترین علائم فلج مغزی عبارت‌اند از:
- مشکل در حرکت در یک طرف بدن
- گرفتگی عضلات
- رفلکس‌های شدید و تند
- حرکات غیرارادی یا لرزش
- بیرون ریختن آب دهان
- مشکل در بلعیدن و مکیدن
- مشکل در تکلم
- تشنج
- انقباض و کوتاه شدن عضلات
- به دست آوردن دیرهنگام توانایی‌های حرکتی
- بی‌اختیاری ادراری
- مشکلات گوارشی
تشخیص
هر فردی که نگران رشد کودک خود است باید به پزشک مراجعه کند. پزشک در مورد سوابق پزشکی نوزاد و رشد او از والدین سوالاتی می‌پرسد و همچنین سوابق پزشکی مادر در طول دوره‌ی بارداری را بررسی می‌کند. پزشک کودک را معاینه کرده و فرم بدن، حرکات، تونوس عضلانی، توانایی‌های حرکتی و رفلکس‌های او را بررسی می‌کند. احتمال وجود عارضه‌های دیگر با علائم مشابه مثل تومور یا دیستروفی عضلانی باید رد شوند. تست‌هایی که می‌توانند به تشخیص این عارضه کمک کنند عبارت‌اند از:
- آزمایش خون
- اولتراسوند سر
- اسکن ام آر آی یا سی تی اسکن
چه عواملی می‌توانند خطر فلج مغزی را افزایش دهند؟
عوامل زیر می‌توانند خطر بروز فلج مغزی را افزایش دهند:
- تولد دشوار یا زودرس
- دوقلو و چند قلو بودن
- سن مادر زیر 20 یا بالای 40 سال باشد.
- سن پدر زیر 20 سال باشد.
- کودک اول یا کودک پنجم به بعد
- وزن کم به هنگام تولد (کمتر از 2 کیلوگرم)
- تولد زودرس (زودتر از 37 هفته)
ترکیبی از عوامل بالا (مثل وزن کم به هنگام تولد و دوقلو بودن) می‌تواند خطر بروز فلج cp را بیشتر افزایش دهد.
درمان فلج مغزی
روش‌های درمانی به کار رفته برای سی پی عبارت‌اند از:
دارو درمانی
برخی از داروها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا علائم فلج مغزی (cp) مثل گرفتگی‌های عضلانی، حرکات غیرارادی دست و پاها و تشنج را کنترل کنند. رایج‌ترین داروهایی که برای فلج مغزی تجویز می‌شوند عبارت‌اند از:
- باکلوفن
- دیازپام
- بوتاکس
- اوکس کاربازپاین
به یاد داشته باشید که با وجود تاثیرگذاری داروها، برخی از کودکان تأثیر مطلوب را از آن‌ها نمی‌گیرند. در این صورت انجام عمل جراحی به عنوان گزینه‌ی بعدی در نظر گرفته می‌شود.
طب فیزیکی و فلج مغزی
فیزیوتراپی یکی از مهم‌ترین انواع روش‌های درمانی برای فلج مغزی کودکان است. در واقع اکثر پزشکان انجام فیزیوتراپی را بدون توجه به شدت عارضه‌ی آن‌ها به کودکان فلج مغزی توصیه می‌کنند.
ماساژ درمانی برای فلج سی پی
ماساژ درمانی برای کودکان مبتلا به فلج مغزی به شدت مفید است چرا که تونوس و عملکرد عضلات را با تحریک از روی پوست تقویت می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند که ماساژ درمانی یک روش ثابت شده برای کمک به فلج مغزی در کودکان است که علاوه بر کمک به سیستم لنفاوی، عضلانی اسکلتی و گردش خون آن‌ها، باعث می‌شود تا علائم کودک نیز بهبود پیدا کنند. ماساژ درمانی همچنین می‌تواند به کودک کمک کند تا با درد مزمن که یکی از عوارض جانبی فلج مغزی (cp) است کنار بیایند.
اهداف فیزیوتراپی برای کودکان مبتلا به فلج مغزی
فلج مغزی در کودکان بسته به شدت عارضه‌ی خود، درجات مختلفی از کنترل عضلانی، تعادل و تحرک را خواهند داشت. فیزیوتراپی به این مشکلات کمک کرده و تعادل، فرم بدن، نحوه‌ی راه رفتن، بالا رفتن از موانع و قدرت عضلات را تقویت می‌کند. به علاوه، فیزیوتراپی در موارد زیر به فلج مغزی در کودکان کمک می‌کند:
- غلبه بر موانع و محدودیت‌های فیزیکی
- افزایش سطح استقلال
- کمک به بهبود دامنه‌ی حرکتی
- افزایش تونوس عضلانی
- کاهش خطر بدشکلی‌های استخوانی
- یادگیری در مورد تجهیزات تطبیقی و چگونگی استفاده از آن‌ها
- افزایش تناسب اندام، انعطاف پذیری، تعادل و بهبود فرم بدن
- کاهش ناراحتی‌های فیزیکی و درد
کار درمانی
کار درمانی بر روی بهینه سازی عملکرد بخش فوقانی بدن، بهبود فرم بدن و افزایش توانایی‌های کودک تا حد امکان تمرکز کرده است. متخصصین کاردرمانی به افراد کمک می‌کنند تا راه‌های جدیدی برای انجام فعالیت‌های روزمره مثل لباس پوشیدن، رفتن به مدرسه و شرکت در فعالیت‌های مختلف پیدا کنند.
روش‌های درمانی تفریحی
این روش‌ها شرکت کردن در برنامه‌های هنری، فرهنگی، ورزشی و دیگر فعالیت‌هایی که به فرد در بهبود توانایی‌های اجتماعی و شناختی کمک می‌کنند را تشویق می‌کنند. تحقیقات نشان داده‌اند که بهبودی تکلم کودک، افزایش اعتمادبه‌نفس وی و حال خوب از نظر روحی ازجمله اثرات این روش‌های درمانی می‌باشند.
گفتار درمانی
گفتار درمانی می‌تواند به کودک کمک کند تا واضح‌تر حرف بزند، راحت‌تر غذای خود را ببلعد و راه‌های جدیدی برای ارتباط برقرار کردن پیدا کند. برای مثال می‌توان به زبان ایما و اشاره و یا وسایل ارتباطی خاص مثل کامپیوتر یا دستگاه صداساز و یا صفحه‌ای دارای نمادهایی از اشیا و فعالیت‌های روزمره اشاره کرد که کودک می‌تواند با اشاره کردن به این نمادها خواسته‌های خود را بیان کند. درمان مشکلات مربوط به غذا خوردن و بیرون ریختن آب دهان نیز در برخی از موارد ضروری می‌باشد که در این موارد، کودک برای کنترل کردن عضلات دهان، فک و زبان خود دچار مشکل است.
روش‌های درمانی جایگزین و مکمل
به یاد داشته باشید که تمامی روش‌های درمانی اثر مشابهی بر روی افراد مختلف نخواهند داشت. با این حال اگر به روش‌های درمانی طبیعی‌تر و کلی نگر علاقه دارید می‌توانید موارد زیر را در نظر بگیرید:
- اکسیژن درمانی پرفشار
- تحریک الکتریکی
- آموزش جایگزین مثل آموزش هدایت کننده
- درمان با کمک سوارکاری
- طب سوزنی
- روش‌های درمانی کانال کننده‌ی انرژی
