فلج مغزی عارضه‌ای است که کنترل عضلانی و حرکات را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عارضه معمولاً به دلیل آسیب به مغز در طول زایمان و یا قبل و بعد از آن رخ می‌دهد. کودکان مبتلا به فلج مغزی یا فلج سی پی ممکن است در کنترل عضلات و حرکات خود در دوره‌ی رشد دچار مشکل شوند. البته پزشکان می‌توانند با برخی از روش‌های درمانی به افراد مبتلا به فلج مغزی کمک کنند.
انواع فلج مغزی
بیماری فلج مغزی سه نوع اصلی دارد. بسیاری از افراد ممکن است به ترکیبی از این سه نوع مبتلا شوند.
فلج مغزی اسپاستیک
این نوع از فلج مغزی تقریباً 75 تا 88 درصد از افراد مبتلا را شامل می‌شود. اسپاستیک به معنی سفت شدن عضلات و گرفتگی آن‌ها و در نتیجه کاهش دامنه‌ی حرکتی می‌باشد. از آن جایی که عضلات سفت شده‌اند، گرفتن آن‌ها می‌تواند بسیار دردناک باشد. این عارضه می‌تواند نواحی مختلفی در بدن را درگیر کند.
فلج مغزی دیس‌کینتیک
این نوع از فلج مغزی بعضاً با نام‌های دیستونیک، آتئوئید و یا کورئوآتئوئید هم شناخته می‌شود. تقریباً 15 درصد از افراد مبتلا به این عارضه، این نوع از فلج مغزی را تجربه می‌کنند. فلج مغزی دیس‌کینتیک باعث انقباضات عضلانی بی‌اختیار، غیرارادی، ممتد و یا متناوب می‌شود، زیرا تونوس عضلانی از سفت به شل تغییر کرده و معمولاً با حرکات آرام و ریتمیک همراه است. این مشکل ممکن است باعث مشکلات در راست ایستادن شود و تکلم نیز ممکن است دچار مشکل شود، زیرا شخص در کنترل زبان، تارهای صوتی و تنفس خود نیز دچار اختلال می‌شود.
فلج مغزی آتاکسیک
آتاکسی به عدم توانایی برای فعال کردن الگوی صحیحی از عضلات برای انجام یک حرکت گفته می‌شود. در این عارضه تعادل فرد مختل شده و ممکن است در رابطه با درک فضایی محیط و یا درک موقعیت بدن نسبت به اجسام مشکلاتی ایجاد شوند. این عارضه در حدود 4 درصد از افراد مبتلا به فلج سی پی وجود دارد و می‌تواند کل بدن را درگیر کند. اکثر افراد مبتلا به فلج مغزی آتاکسیک می‌توانند راه بروند ولی حرکت آن‌ها لرزان و ناپایا خواهد بود. تکلم فرد نیز ممکن است در این عارضه دچار مشکل شود.
فلج مغزی ترکیبی
بسیاری از افراد مبتلا به فلج مغزی به ترکیبی از عارضه‌های بالا مبتلا خواهند شد. ممکن است شما به واژه‌هایی چون همی پلژی و دی پلژی برخورد کنید. این واژه‌ها مربوط به ناحیه‌ای از بدن هستند که درگیر فلج مغزی شده‌اند. برای مثال، همی پلژی به معنی درگیر شدن یک طرف از بدن فرد می‌باشد. دی پلژی حالتی است که هر دو طرف بدن فرد درگیر این عارضه شده‌اند. در مونو پلژی تنها یکی از دست و پاهای فرد دچار عارضه شده و در کوادری پلژی هر چهار دست و پای او درگیر این عارضه شده‌اند.
فلج مغزی در اثر چه عواملی به وجود می‌آید؟
ممکن است هیچ دلیل واضحی برای ابتلای کودک به فلج مغزی وجود نداشته باشد. دلایل اصلی بروز این عارضه عبارت‌اند از:
- عفونت در مراحل اولیه‌ی بارداری
- کمبود اکسیژن در مغز
- رشد غیرطبیعی مغز
- عوامل ژنتیکی (البته این مورد بسیار نادر است.)
می‌توانید در مورد قصور و خطاهای پزشکی نیز اطلاعاتی به دست آورید.
نشانه‌های فلج سی پی چیست؟
علائم فلج مغزی برای هر کودک متفاوت‌اند. برخی از این علائم به سختی قابل درک بوده در حالی که برخی دیگر از آن‌ها شدیدند. شدت آسیب به مغز کودک تعیین کننده‌ی علائم بروز کرده در این عارضه می‌باشد. شایع‌ترین علائم فلج مغزی عبارت‌اند از:
- مشکل در حرکت در یک طرف بدن
- گرفتگی عضلات
- رفلکس‌های شدید و تند
- حرکات غیرارادی یا لرزش
- بیرون ریختن آب دهان
- مشکل در بلعیدن و مکیدن
- مشکل در تکلم
- تشنج
- انقباض و کوتاه شدن عضلات
- به دست آوردن دیرهنگام توانایی‌های حرکتی
- بی‌اختیاری ادراری
- مشکلات گوارشی
تشخیص
هر فردی که نگران رشد کودک خود است باید به پزشک مراجعه کند. پزشک در مورد سوابق پزشکی نوزاد و رشد او از والدین سوالاتی می‌پرسد و همچنین سوابق پزشکی مادر در طول دوره‌ی بارداری را بررسی می‌کند. پزشک کودک را معاینه کرده و فرم بدن، حرکات، تونوس عضلانی، توانایی‌های حرکتی و رفلکس‌های او را بررسی می‌کند. احتمال وجود عارضه‌های دیگر با علائم مشابه مثل تومور یا دیستروفی عضلانی باید رد شوند. تست‌هایی که می‌توانند به تشخیص این عارضه کمک کنند عبارت‌اند از:
- آزمایش خون
- اولتراسوند سر
- اسکن ام آر آی یا سی تی اسکن
چه عواملی می‌توانند خطر فلج مغزی را افزایش دهند؟
عوامل زیر می‌توانند خطر بروز فلج مغزی را افزایش دهند:
- تولد دشوار یا زودرس
- دوقلو و چند قلو بودن
- سن مادر زیر 20 یا بالای 40 سال باشد.
- سن پدر زیر 20 سال باشد.
- کودک اول یا کودک پنجم به بعد
- وزن کم به هنگام تولد (کمتر از 2 کیلوگرم)
- تولد زودرس (زودتر از 37 هفته)
ترکیبی از عوامل بالا (مثل وزن کم به هنگام تولد و دوقلو بودن) می‌تواند خطر بروز فلج cp را بیشتر افزایش دهد.
درمان فلج مغزی
روش‌های درمانی به کار رفته برای سی پی عبارت‌اند از:
دارو درمانی
برخی از داروها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا علائم فلج مغزی (cp) مثل گرفتگی‌های عضلانی، حرکات غیرارادی دست و پاها و تشنج را کنترل کنند. رایج‌ترین داروهایی که برای فلج مغزی تجویز می‌شوند عبارت‌اند از:
- باکلوفن
- دیازپام
- بوتاکس
- اوکس کاربازپاین
به یاد داشته باشید که با وجود تاثیرگذاری داروها، برخی از کودکان تأثیر مطلوب را از آن‌ها نمی‌گیرند. در این صورت انجام عمل جراحی به عنوان گزینه‌ی بعدی در نظر گرفته می‌شود.
طب فیزیکی و فلج مغزی
فیزیوتراپی یکی از مهم‌ترین انواع روش‌های درمانی برای فلج مغزی کودکان است. در واقع اکثر پزشکان انجام فیزیوتراپی را بدون توجه به شدت عارضه‌ی آن‌ها به کودکان فلج مغزی توصیه می‌کنند.
ماساژ درمانی برای فلج سی پی
ماساژ درمانی برای کودکان مبتلا به فلج مغزی بسیار مفید است. این روش با تحریک از روی پوست، تونوس و عملکرد عضلات را تقویت می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند که ماساژ درمانی به عنوان یک روش مؤثر شناخته شده برای کمک به کودکان مبتلا به فلج مغزی است. علاوه بر کمک به سیستم لنفاوی، عضلانی اسکلتی و گردش خون، باعث بهبود علائم کودکان نیز می‌شود. همچنین، ماساژ درمانی می‌تواند به کودکان کمک کند تا با درد مزمن که یکی از عوارض جانبی فلج مغزی (CP) است، مقابله کنند.
اهداف فیزیوتراپی برای کودکان مبتلا به فلج مغزی
فلج مغزی در کودکان بسته به شدت عارضه‌ی خود، درجات مختلفی از کنترل عضلانی، تعادل و تحرک را خواهند داشت. فیزیوتراپی به این مشکلات کمک کرده و تعادل، فرم بدن، نحوه‌ی راه رفتن، بالا رفتن از موانع و قدرت عضلات را تقویت می‌کند. به علاوه، فیزیوتراپی در موارد زیر به فلج مغزی در کودکان کمک می‌کند:
- غلبه بر موانع و محدودیت‌های فیزیکی
- افزایش سطح استقلال
- کمک به بهبود دامنه‌ی حرکتی
- افزایش تونوس عضلانی
- کاهش خطر بدشکلی‌های استخوانی
- یادگیری در مورد تجهیزات تطبیقی و چگونگی استفاده از آن‌ها
- افزایش تناسب اندام، انعطاف پذیری، تعادل و بهبود فرم بدن
- کاهش ناراحتی‌های فیزیکی و درد
کار درمانی
کار درمانی بر روی بهینه سازی عملکرد بخش فوقانی بدن، بهبود فرم بدن و افزایش توانایی‌های کودک تا حد امکان تمرکز کرده است. متخصصین کاردرمانی به افراد کمک می‌کنند تا راه‌های جدیدی برای انجام فعالیت‌های روزمره مثل لباس پوشیدن، رفتن به مدرسه و شرکت در فعالیت‌های مختلف پیدا کنند.
روش‌های درمانی تفریحی
این روش‌ها شرکت کردن در برنامه‌های هنری، فرهنگی، ورزشی و دیگر فعالیت‌هایی که به فرد در بهبود توانایی‌های اجتماعی و شناختی کمک می‌کنند را تشویق می‌کنند. تحقیقات نشان داده‌اند که بهبودی تکلم کودک، افزایش اعتمادبه‌نفس وی و حال خوب از نظر روحی ازجمله اثرات این روش‌های درمانی می‌باشند.
گفتار درمانی
استفاده از گفتار درمانی می‌تواند به کودک کمک کند تا توانایی صحبت کردن خود را بهبود بخشد و به راحتی غذای خود را بلعیده و راه‌های جدیدی برای برقراری ارتباط کشف کند. به عنوان مثال، می‌توان از روش‌هایی مانند زبان ایما و اشاره استفاده کرد یا از وسایل ارتباطی خاصی مانند کامپیوتر، دستگاه صداساز یا صفحه‌ای که نمادهایی از اشیا و فعالیت‌های روزانه را نشان می‌دهد، بهره برد. با استفاده از این نمادها، کودک می‌تواند خواسته‌های خود را با اشاره نشان دهد. همچنین، درمان مشکلات مرتبط با خوردن غذا و نشت آب دهان در برخی موارد ضروری است؛ زیرا در این موارد، کودک به مشکلاتی در کنترل عضلات دهان، فک و زبان خود دچار می‌شود.
روش‌های درمانی جایگزین و مکمل
به یاد داشته باشید که تمامی روش‌های درمانی اثر مشابهی بر روی افراد مختلف نخواهند داشت. با این حال اگر به روش‌های درمانی طبیعی‌تر و کلی نگر علاقه دارید می‌توانید موارد زیر را در نظر بگیرید:
- اکسیژن درمانی پرفشار
- تحریک الکتریکی
- آموزش جایگزین مثل آموزش هدایت کننده
- درمان با کمک سوارکاری
- طب سوزنی
- روش‌های درمانی کانال کننده‌ی انرژی
