در دوران بارداری، درد کمر بسیار شایع است و به طور عمومی ناشی از حمل وزن اضافی در جلوی بدن است. اما علاوه بر این درد معمول، برخی افراد با یک مشکل دردناک به نام سیاتیک مواجه می‌شوند.
درد سیاتیک به طور معمول یک درد تیز و شدید است که از پایین کمر و باسن شروع میشود و در ران و ساق به سمت پایین ادامه می‌یابد. این مشکل به دلیل فشرده شدن یا آسیب دیدن عصب سیاتیک ایجاد میشود و با پیشروی بارداری، تعداد حملات درد سیاتیک افزایش می‌یابد. درد سیاتیک به طور معمول در سه ماهه سوم بارداری بیشتر دیده میشود، اما معمولاً پس از زایمان بهبود می‌یابد و به طور کلی از بین میرود.
دلایل درد سیاتیک در دوران بارداری
به طور کلی دلیل اصلی درد عصب سیاتیک فشردگی عصب است. اگرچه بارداری به عنوان دلیل فشردگی عصب و درد عصب سیاتیک شناسایی نشده است، اما عصب سیاتیک میتواند از آن متاثر شود. موردی که باید در نظر گرفت این است که بارداری و جنین در حال رشد می تواند بر استخوان های مادر و ستون فقراتش تاثیر بگذارد و این به دلیل تغییرات فیزیکی در شکل بدن مادر است که در شیوه راه رفتن ایستادن و نشستن مادر خود را نشان میدهد.
تغییراتی در شکل بدن، متابولیسم و هورمون‌های بدن در دوره بارداری برای رشد جنین ایجاد میشود. بارداری همچنین باعث ایجاد فشاری بر ستون فقرات میشود که میتواند عصب سیاتیک را تح تأثیر قرار دهد. در حالت بارداری، بدن هورمونی به نام رلکسین ترشح می‌کند که برای نرم شدن رباط‌ها و آماده‌سازی لگن برای زایمان طراحی شده است. با این حال، رباط‌ها که نرم شده‌اند و رحم در حال رشد است، مرکز ثقل بدن را تغییر می‌دهند و بر عصب سیاتیک تأثیر می‌گذارند، که این امر به دردهایی شبیه به درد تیر کشیدن که تا پاها منتشر میشود، منجر میشود.
با رشد جنین، احتمال بروز درد سیاتیک نیز افزایش می‌یابد. اولاً، وقتی وزن جنین افزایش می‌یابد و رحم رشد می‌کند، مرکز ثقل بدن مادر تغییر می‌کند و این به معنای وارد شدن فشار بیشتر به قسمت پایینی کمر است. ثانیاً، حالت قرارگیری جنین اهمیت زیادی دارد، زیرا میتواند فشار قوی بر ستون فقرات و عصب سیاتیک اعمال کند.
براساس تحقیقات انجام شده درباره رابطه بین بارداری و عصب سیاتیک، درد سیاتیک به صورت نادر رخ میدهد و نسبت آن حدود یک در هر ۱۰۰۰۰ بارداری است، به عبارت دیگر یک هزارم درصد. پژوهشگران اظهار کرده‌اند که درد پایین کمر در دوران بارداری که شایع است، به طور عمومی علائمی شبیه به سیاتیک دارد، اما درد عصب سیاتیک در دوران بارداری توسط افرادی تجربه میشود که قبل از بارداری مشکلاتی در ستون فقرات داشته‌اند یا بعد از سن ۳۰ سالگ باردار شده‌اند. همچنین، درد سیاتیک معمولاً در سه ماهه سوم بارداری رخ میدهد. خوشبختانه، درد سیاتیک در دوره بارداری به معنای وجود شرایط دشوار برای کودک نیست.
نشانه های درد سیاتیک در بارداری
درد کمر در بارداری مشکلی رایج بین مادران است که می تواند کیفیت زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد. در سوی دیگر اما درد سیاتیک کمتر رخ می دهد و کمتر از ۱ درصد افراد باردار را شامل میشود.
عصب سیاتیک در هر دو سمت بدن از بخش های پایینی ستون فقرات آغاز میشود، به داخل باسن تان وارد می شود و تا پایین ران درست بالای پشت زانو ادامه می‌یابد. عصب سیاتیک به شکل عصبی دیگر در پشت ران، کف پا و انگشتان پا ادامه می یابد.
درد سیاتیک به صورت تیر کشیدن عمیق و گرفتگی خواهد بود این درد می تواند خفیف یا شدید باشد اما درد سیاتیک قابل مدیریت است و با درمان از بین میرود. نشانه های دیگر درد سیاتیک عبارتند از:
- دردی که تا پایین پا کشیده می شود
- بی حسی و ضعفی که در قسمت پایین کمر، باسن، پا و کف پا حس میشود
- درد که با حرکت یا کاهش حرکت مثل نشستن یا دراز کشیدن طولانی بدتر میشود
- احساس سوزن سوزن شدن در پا، کف پا یا انگشتان پا
- سختی در راه رفتن ایستادن یا نشستن طولانی مدت
درمان درد سیاتیک دوره بارداری
مسلما درمان های دارویی و رادیولوژی برای زنان باردار توصیه نمی شود، بنابراین فیزیوتراپی و درمانهای خانگی برای کاهش نشانه های سیاتیک پیشنهاد می شود که در ادامه برخی از آنها توضیح داده شده‌اند.
درمان دارویی
پزشکان می توانند گزینه های پیشرفته تری را مانند تزریق استروئید یا بلوک عصبی پیشنهاد کنند، اما اینها گزینه های غیرایمنی برای دوره بارداری محسوب میشود. اگر درد بارداری بعد از زایمان نیز ادامه پیدا کرد باید با پزشکتان درباره مصرف دارو مشورت کنید.
کمربند بارداری
بعضی پژوهشها نشان داده که استفاده از کمربند بارداری می تواند به کاهش درد سیاتیک کمک کند. عملکرد این شکم بند در توزیع یکنواخت وزن کودک درون رحم و کسب اطمینان از داشتن حالت مناسب ستون فقرات است.
یک مطالعه مروری اصولی در سال ۲۰۱۹ به مطالعاتی که روی استفاده از شکم بند بارداری برای تسکین درد پایین کمر و درد لگن متمرکز بودند، پرداخت. نتیجه این مقاله مروری آن بود که استفاده از شکم بند می تواند به کاهش درد، افزایش تعادل، کاهش افتادن مادران و بهبود عملکرد و تحرک در دوره بارداری کمک کند. انواع شکم بندهای مورد مطالعه آنهایی هستند که از لحاظ تجاری در دسترس عموم قرار دارد.
درمان سرد و گرم
درمان سرد میتواند باعث کاهش درد و تورم شود. بسته یخ یا بسته ای از سبزیجات منجمد که در حوله پوشیده شده را روی ناحیه دردناک قرار دهید و آن را به مدت ۲۰ دقیقه و چند مرتبه در روز تکرار کنید.
می‌توانید بعد از آنکه چند روز از درمان سردر استفاده کردید به سراغ درمان گرم بروید و آن را نیز برای ۲۰ دقیقه در هر مرتبه به کار ببرید. بسته به اینکه کدام یک از این روش ها نتایج بهتری به همراه خواهند داشت می توانید بین درمان سرد و گرم تغییر ایجاد کنید. بیش از ۲۰ دقیقه در هر مرتبه بسته های سرد یا گرم را روی شکم یا قسمت پایین کمرتان قرار ندهید.
تمرین ورزشی ایمن
پیاده روی سریع، استفاده از دوچرخه ثابت، یوگا و شنا همگی روش های ایمن برای تمرین در دوره بارداری محسوب می‌شوند. به‌خصوص به هنگام شنا و زمانی که مادر در آب قرار می‌گیرد، وزن کمتر از حالت معمول خواهد و فشار وارد بر روی عضلات و مفاصل کمتر خواهد شد. همیشه بری کسب اطمینان از اینکه بعضی تمارین، به خصوص برای شما در دوره بارداری ایمن هستند یا نه با پزشکتان مشورت کنید.
ماساژ
ماساژ در دوره بارداری میتواند به کاهش درد و التهاب و ناراحتی‌های پشت و دیگر نقاط بدن که در اثر عصب سیاتیک با درد همراه شده است، کمک کند. وقتی به دنبال یک ماساژور هستید بهتر است کسی را پیدا کنید که دارای تخصص ماساژ دوره بارداری است و یا تجربه بالایی در این زمینه دارد. فشار وارده در حین ماساژ زنان باردار باید ملایم باشد و اگر درد یا فشار قابل توجهی در حین ماساژ حس شود، ماساژور باید کارش را متوقف کند.
تمرین کششی
کشش ملایم در دوره بارداری میتواند عضلات پشت و شکمی را تقویت کرده و خشکی و درد کمر را کاهش دهد. کشش ملایم همچنین می تواند باعث شل کردن عضلات خشک و کاهش درد عصب سیاتیک شود. کالج آمریکایی زنان وزایمان توصیه کرده که از انجام تمرین کششی که در حین آن نیاز است بایستید یا به پشت دراز بکشید خودداری کنید. دراز کشیدن به پشت باعث اعمال فشار بر عروق بزرگ در رحم میشود که می تواند برگشت خون به قلب را ایجاد کندو بی حرکت ایستادن منجر به افزایش جریان خون ورودی به پاها میشود هر دوی این حرکات می تواند کاهش فشار خون را به همراه داشته باشد
تمریناتی برای کاهش درد سیاتیک در بارداری
کشش پیریفورمیس نشسته:
این حرکت به بهبود عضله پیریفورمیس یا گلابی شکل که در لگن قرار دارد کمک می‌کند. برای انجام این حرکت به چیزی جز یک صندلی احتیاج ندارید:
- روی صندلی بنشینید و کف پاهایتان را روی زمین بگذارید
- قوزک پایی که درد می کند را روی زانوی دیگر قرار دهید؛ برای مثال اگر در پای چپ احساس درد دارید قوزک پای چپ را روی زانوی راست بگذارید
- سعی کنید کمرتان صاف باشد سپس به جلو خم شوید تا در باسن تان احساس کشیدگی داشته باشید
- همین حالت را ۳۰ ثانیه حفظ کنید
کشش توسط میز
این حرکت به عضلات پشت باسن و پشت پاها و بخصوص پایین کمر عضلات نگهدارنده ستون فقرات و همسترینگ کمک می‌کند. برای انجام این حرکت به یک میز حتیاج دارید:
- جلوی یک میز بایستید سپس پاهایتان را به اندازه عرض شانه باز کنید
- به جلو خم شوید و دست هایتان را روی میز بگذارید، سعی کنید دست هایتان را صاف نگه دارید و پشتتان در راستای دست هایتان باشد
- برای آنکه کشش خوبی در قسمت پایین کمر و پشت پاهایتان ایجاد شود، پاها و باسن تان را از میز دور نگه دارید
- همچنین برای افزایش کشش ایجاد شده در پایین کمر و باسن می توانید باسنتان را به جهات مختلف حرکت دهید
- این حالت را ۳۰ ثانیه تا یک دقیقه حفظ کنید و سعی کنید آن را دو بار در روز تکرار کنید
حرکت پرنده
این حرکت براساس تمارین ورزشی یوگا طراحی شده و برای تمام دوره های بارداری مناسب است. عضلات هدف حرکت پرنده عضلات خم کننده و چرخش دهنده باسن است
- روی کف دست و زانوها روی زمین قرار بگیرید
- زانوی راستتان را به جلو حرکت دهید تا بین دستانتان قرار بگیرد
- پای چپتان را به عقب حرکت دهید و پشت پایتان را روی زمین قرار دهید
- حوله تا شده یا استپ یوگا را زیر باسن راستتان قرار دهید. این کار باعث می شود که کشش ساده تر شود و فضایی برای شکمتان ایجاد شود
- روی پای راستتان به جلو خم شوید. به آرامی خودتان را به زمین نزدیک کنید و الش زیر سر و دستانتان قرار دهید
- همین حالت را برای یک دقیقه حفظ کنید و سعی کنید این حرکت را برای طرف دیگر و چند مرتبه در روز تکرار کنید
کشش عضله خم کننده باسن
این حرکت بر عضلات خم کننده باسن تمرکز دارد؛ این عضلات به بدن در حرکت به سمت جلو در فعالیت هایی مانند پیاده روی و دویدن کمک می‌کند. عضله خم کننده باسن در جلوی لگن قرار دارد، برای انجام این حرکت نیاز به هیچ تجهیزاتی ندارید:
- به کمک دستان و زانو روی زمین زانو بزنید
- یک پا را در جلو قرار دهید تا زاویه زانو و باسن به شکل ۹۰ درجه قرار بگیرد
- وزنتان را به جلو متمایل کنید تا در جلوی باسن پشتی و پای پشتی احساس کشش داشته باشید
- همین حالت را برای ۳۰ ثانیه حفظ کنید و سپس آن را برای طرف دیگر تکرار کنید
استفاده از فوم غلتان برای همسترینگ و ماهیچه سرینی
استفاده از فوم غلتان روش بسیار موثری برای شل کردن عضلات منقبضی است که می تواند درد به همراه داشته باشد. این غلتک مانند یک ماساژور کوچک برای عضلات منقبض و بافت های ارتباطی به شمار می رود. این تمرین به بهبود وضعیت همسترینگ، عضلات ساق، ماهیچه های سرینی، ماهیچه‌های پیریفورمیس یا گلابی شکل کمک می‌کند. برای انجام این تمرین ورزشی شما به یک فوم غلتان نیاز خواهید داشت:
- فوم غلتان را روی زمین قرار دهید
- روی غلتک بنشینید و به دستی که روی زمین قرار دارد تکیه کنید
- یک پا را روی زانوی دیگر قرار دهید درست مانند تمرین قبلی
- به آرامی بدنتان را روی فوم غلتان به عقب و جلو حرکت دهید تا نقطه دردناک را پیدا کنید
- این حرکت را ۳۰ تا ۶۰ ثانیه روی محل درد ادامه دهید. به آرامی روی غلتک حرکت کنید تا محل دیگری که درد دارد را پیدا کنید و مانند گام قبلی همین کار را ۳۰ تا ۶۰ ثانیه ادامه دهید
- در طرف دیگر بدن هم همین کار را تکرار کنید
حرکات زیادی برای کاهش درد سیاتیک وجود دارد اما برای تمرینات بیشتر باید به یک فیزیوتراپیست مراجعه کنید
پیشگیری از درد سیاتیک در بارداری
این روزها محققان نمی توانند راهی برای پیشگیری از بروز درد سیاتیک در بارداری ارائه کنند، اما پیشنهاداتی برای کاهش احتمال بروز درد سیاتیک در بارداری ارائه کردند. پزشکان توصیه می‌کنند که یک برنامه مرتب ورزشی داشته باشید و بعضی تمرینات کششی را در طول روز انجام دهید و همچنین برای پیشگیری از بروز درد سیاتیک از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید. آنها همچنین به داشتن یک حالت مناسب برای ستون فقرات به هنگام نشستن یا ایستادن نیز تاکید کرده اند. به علاوه پزشکان تاکید ویژه ای بر استفاده از شکم بند مادران نیز در دوره بارداری دارند. این گن ها با توزیع متوازن وزن کودک و کسب اطمینان از حفظ حالت مناسب بدن به کاهش درد عصب سیاتیک کمک می کند
سوالات متداول
آیا درد عصب سیاتیک در بارداری بعد از زایمان نیز ادامه پیدا می‌کند؟
ممکن است درد سیاتیک بارداری تا ۶ الی ۱۲ هفته بعد از زایمان نیز ادامه پیدا کند
اگر درد سیاتیک کم نشود آیا باید اقدام به رادیولوژی و ام آر آی کنم؟
خیر نباید هیچ یک از این کارها را انجام دهید، چرا که پزشکان هرگونه رادیولوژی و ام آر آی را برای زنان باردار ممنوع کردند
آی برای انجام تمارین ورزشی و کشش های مرتبط با درد سیاتیک در بارداری باید با پزشک مشورت کنم؟
قطعاً بهتر است که هرگونه تمرین ورزشی و فعالیت فیزیکی را تحت نظر پزشک انجام دهید، اما هیچ گونه عوارض جانبی برای این حرکات گزارش نشده است.
آیا درد سیاتیک آثار مخربی بر سلامت کودک دارد؟
خوشبختانه درد سیاتیک تنها توسط مادر حس می شود و هیچ تاثیر یا عارضه جانبی روی جنین ندارد
آیا کمردرد و سیاتیک با حنسیت جنین مرتبط است؟
خیر. کمر درد و درد سیاتیک هیچ ارتباطی با جنسیت جنین ندارد.
درد سیاتیک در اوایل بارداری بیشتر است یا اواخر بارداری؟
درد سیاتیک معمولاً در سه ماهه سوم بارداری دیده می شود – در حالیکه ممکن است در هر مرحله ای از بارداری تان رخ دهد. با رشد کودک تان فشار بیشتری بر مفاصل و ماهیچه ها وارد می شود و گاهی حالت قرارگیری کودک میتواند دلیل وارد آمدن فشار بر عصب سیاتیک باشد.