لنف ادم یا ورم اندام (Lymphedema) یک بیماری مزمن است که با داشتن اطلاعات کافی و استفاده از شیوه‌های مراقبت، جلوگیری و تکنیک‌های مدیریت و کنترل، می‌توان در کاهش تظاهرات بیماری و مدیریت علائم آن کمک کرد. این بیماری با روش‌های سالم و فعال زندگی، قابل سازگاری و کنترل است. لنف ادم ناشی از انباشت مایعات لنفاوی در اندام‌ها است و معمولاً در یک دست یا یک پا رخ می‌دهد. همچنین، ممکن است بر روی گردن، سینه، پستان، پشت، کشاله ران یا شکم تأثیرگذار باشد.
علائم خطر بیماری لنف ادم را درمان کنید.
متخصصین ما در کلینیک امید برای تشخیص بیماری پس از معاینات دقیق و آزمایش‌های تشخیصی به درمان بیمار اقدام می‌کنند. در کلینیک امید برای درمان بیماری لنف ادم از روش‌های درمانی مؤثر ازجمله درمان دستی است که توسط تراپیست دوره‌دیده در کشور آلمان، استفاده می‌شود. علاوه بر روش منوآل، ازجمله تجهیزات کلینیک برای بیماری لنف ادم ارائه لیزر درمانی با بهترین دستگاه‌های لیزر است.
مایع لنفاوی چیست؟
سیستم گردش خون از دو زیر بخش به‌هم‌پیوسته تشکیل‌شده است:
• سیستم قلبی عروقی که خون را در بدن انتقال می‌دهد.
• و سیستم لنفاوی که مایع لنفاوی یا “لنف” را در بدن انتقال می‌دهد.
اندام مختلف در بدن ما، به‌عنوان بخشی از عملکردهای گردش خونی و متابولیکی نرمال، مایع غنی از مواد مغذی را در بافت‌های بدن ما به گردش می‌اندازند. این مایع (بنام “مایع درون‌شبکه‌ای”) از طریق جریان خون به بافت‌ها می‌رود و درنهایت می‌بایست به قلب بازگردد. به‌طور عادی، 80 درصد از کل مایعات بافتی که به قلب بازمی‌گردند، در جریان خون حرکت می‌کنند، درحالی‌که 20 درصد دیگر از طریق سیستم لنفاوی بازمی‌گردند. مایعی که از طریق سیستم لنفاوی حرکت می‌کند و به قلب برمی‌گردد، از گره‌ها یا غدد لنفاوی عبور می‌کند که در آنجا ماری لنفاوی کوچک‌تر با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا مجاری بزرگ‌تری را تشکیل دهند. جدا از نقش سیستم لنفاوی در حفظ تعادل مناسب مایع بین بافت‌های بدن و سیستم جریان خون، این سیستم یک مؤلفه‌ی حیاتی در سیستم ایمنی بدن می‌باشد.
انواع لنف ادم
دو نوع کلی از این شرایط وجود دارد: نوع مادرزادی آن که به‌عنوان لنف ادم اولیه شناخته می‌شود و نوع اکتسابی آن که به آن لنف ادم ثانویه می‌گویند.
لنف ادم اولیه
لنف ادم اولیه درنتیجه‌ی رشد ناکافی یا غیرعادی عروق و غدد لنفاوی حاصل می‌شود. اگرچه گرایش به ورم از بدو تولد وجود دارد اما زمان بروز علائم متفاوت و متغیر خواهد بود. ورم اندام‌ها ممکن است در رحم به وجود بیاید یا بعداً در زمان نوجوانی و جوانی.
لنف ادم ثانویه
برخلاف لنف ادم اولیه، لنف ادم ثانویه به دلیل آسیبی که به سیستم لنفاوی وارد می‌شود، به وجود می‌آید. این آسیب ممکن است ناشی از مشکلات در عمل جراحی، صدمات، لیپ ادم (تجمع بیش از حد چربی و مایع در زیر پوست) یا چاقی مفرط باشد. اما شایع‌ترین علت بروز لنف ادم ثانویه، درمان سرطان (کانسر تراپی) است. در واقع، تخمین زده می‌شود که حدود 40% موارد لنف ادم ثانویه ناشی از درمان سرطان سینه هستند. درمان‌های سرطان، از جمله جراحی یا پرتودرمانی، ممکن است باعث ایجاد آسیب در بافت‌ها شوند که منجر به کاهش جریان مایع لنفاوی می‌شود. به عنوان مثال، در جراحی سرطان سینه، غدد لنفاوی نیز برداشته می‌شوند که می‌تواند منجر به لنف ادم شود. علائم لنف ادم ثانویه ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از درمان سرطان ادامه داشته باشد.
علت بروز لنف ادم چیست؟
بیماری لنف ادم براثر نارسایی سیستم لنفاوی در “پاک‌سازی” و ” تخلیه” ی مایع لنفاوی به وجود می‌آید، ازاین‌رو می‌تواند منجر به احتباس مایع و ورم در یک نقطه از بدن شود. یکی از نقش‌های سیستم لنفاوی حفظ تعادل مناسب سطوح مایع در بین بافت‌ها و دستگاه گردش خون می‌باشد. اگر انسداد یا نقصی در سیستم لنفاوی وجود داشته باشد، مایع می‌تواند در پشت بافت انباشته شود و درنتیجه منجر به ورمی بنام “لنف ادم” شود.
علائم بیماری لنف ادم چیست؟
علائم لنف ادم می‌توانند بسیار متغیر باشند و ممکن است یکی پس از دیگری ظاهر شوند. بدون در نظر گرفتن مدیریت و کنترلی مناسب، این علائم ممکن است با گذشت زمان شدیدتر شوند. در مراحل اولیه، شاید ورم کاملاً مشخص نباشد. نشانه‌های لنف ادم اولیه می‌توانند شامل احساس سنگینی، پر بودن، گرفتگی بدن یا احساس احتمال ترکیدن، دردی آزاردهنده یا سوزن سوزن شدن ناحیه بخصوصی از بدن باشند. علائم اولیه‌ی دیگر ممکن است شامل ورم بعد از ورزش، احساس سفتی در پوست، دیده نشدن بندانگشتان یا رگ‌هایی که قبلاً از زیر پوست معلوم بودند و ورم و بادکردگی محسوس بدن می‌شوند. اگر این بیماری پیشرفت کند، ممکن است ورم قابل‌توجهی در ناحیه‌ی دچار بیماری وجود داشته و نیز بافت آن ناحیه سفت و سخت شده باشد.
عوامل خطر بروز لنف ادم ثانویه چیست؟
لنف ادم، از عوامل شایع عمل جراحی برداشتن غدد لنفاوی یا آسیب‌های قابل‌توجه ای در سیستم لنفاوی می‌باشد. ازآنجایی‌که برداشتن غدد لنفاوی یکی از شیوه‌های رایج برای تعیین مرحله‌ی پیشرفت بیماری سرطان و درمان آن می باشد، این بیمار معمولاً در جمعیت بیماران سرطانی دیده می‌شود. اگرچه، اکثر افرادی که تحت درمان سرطان قرار می‌گیرند نیز ممکن است دچار لنف ادم نشوند و میزان شیوع آن در بین بیماران سرطانی، با توجه به نوع سرطان و روش‌های درمان سرطان بسیار متغیر و متفاوت است. تنها تعداد غدد لنفاوی برداشته‌شده نیست که میزان خطر ابتلا به این بیماری را تعیین می‌کند؛ مطالعات و تحقیقات زیادی دراین‌باره در حال انجام است که به نقش انواع عوامل خطر دیگری در بروز لنف ادم ناشی از سرطان سینه اشاره دارند، ازجمله: نوع جراحی سرطان و میزان رادیوتراپی (پرتودرمانی)، نوع شیمی‌درمانی، تمایلات و استعدادهای ژنتیکی، چاقی و عواملی دیگر. درواقع، چاقی، عامل خطری ست که در جمعیت غیر سرطانی نیز وجود دارد و داشتن میزان شاخص توده‌ی بدنی (BMI) بالاتر از یک حد مشخص می‌توانند بسیار خطرناک باشد و نشانه‌ای آن باشد که بار بسیار زیادی بر روی سیستم لنفاوی واردشده است.در اکثر موارد، این عوامل خطری که در بالا گفته‌شده است می‌توانند نقشی در بروز لنف ادم در انواع دیگری از سرطان نیز داشته باشند. اگرچه، هر نوعی از سرطان می‌تواند فهرستی از عوامل بخصوص برای خود و اهمیت نسبی خود را داشته باشند.
تشخیص
پزشک متخصص علت‌های دیگر بروز ورم را مانند عفونت‌ها و لخته‌های خونی بررسی و رد می‌کند. او نواحی ورم‌کرده را اندازه می‌گیرد و اندازه‌ها را با قسمت‌های ورم نکرده مقایسه می‌کند. تست‌هایی که برای بررسی انسداد و نحوه‌ی عملکرد سیستم لنفاوی بکار برده می‌شوند شامل ام آر آی و لنفوسنتی گرافی می‌باشند که در آن، یک مایع رنگی بخصوصی به بدن تزریق می‌شود تا این مایع از طریق عروق لنفاوی در بدن حرکت کند. میزان شدت بیماری لنفاوی با استفاده از درجات (1 تا 4) و مراحل (I-III) نشان داده می‌شوند.
درمان بیماری لنف ادم چگونه است؟
برنامه‌ی درمانی برای بیماری لنف ادم شامل موارد زیر می‌باشد:
روش احتقان زدایی ترکیبی (CDT)
برای کاهش علائم بیماری لنف ادم و برای کنترل حملات بعدی این بیماری می‌توان از روش احتقان زدایی ترکیبی یا کامل (Decongestive Therapy -CDT) استفاده کرد. روش احتقان زدایی ترکیبی به‌عنوان درمانی با استاندارد طلایی برای لنف ادم شناخته‌شده است. این روش توسط متخصصین و کارشناسان دوره‌دیده‌ای انجام می‌گیرد و می‌تواند در کاهش قابل‌توجهی از اندازه و یا سفتی اندام یا ناحیه‌ای از بدن (درنتیجه‌ی لنف ادم) بسیار مؤثر باشد. روش احتقان زدایی ترکیبی (CDT) معمولاً شمال این روش‌ها است:
• تخلیه‌ی لنفاوی به روش دستی: این نوعی تخصصی از ماساژ است که می‌تواند سیستم لنفاوی را تحریک کند و درنتیجه جریان مایع لنفاوی را بهبود ببخشد و مایع را برای تغییر و بهبود مسیرها و مجاری لنفاوی دیگر (غیر مبتلا) هدایت کند، درنتیجه باعث کاهش ورم خواهد شد.
• فشرده‌سازی: استفاده از باندهای کشی (با مصرف کوتاه‌مدت) و یا گن‌ها و لباس‌های فشرده کننده (برای استفاده طولانی‌مدت)، در کاهش و حفظ اندازه‌ی اندام مبتلابه لنف ادم بسیار مؤثر است.
• مهارت‌های کنترل و مدیریت این بیماری به بیمار آموزش داده می‌شود، ازجمله: تکنیک‌های ماساژ بدن خود، تمریناتی با تنفس عمیق، مراقبت از پوست و راهکارهای کاهش خطرات و نحوه‌ی استفاده و نگه‌داری از باندهای کشی و فشرده کننده.
• طراحی یک برنامه‌ی تمرینی: تمرینات ورزشی، یک بخش مهم در مدیریت بیماری لنف دم می‌باشد و راهنمای ایمن و بی‌خطری برای انجام این ورزش‌ها در نظر گرفته می‌شود تا علائم بیماری بدتر نشود.
• لیزر درمانی: لیزر درمانی کم‌توان (LLLT) می‌تواند یک درمان جانبی مفید برای بیماران مبتلابه لنف ادم مزمن در سینه و دست‌ها باشد. در این روش از دستگاه‌های لیزر کم‌توانی استفاده می‌شود که روی کانال‌های لنفاوی واقع در زیر بغل و با هدف بهبود جریان مایع لنفاوی متمرکز می‌شود.
• درمان دستی هسته‌ی بدن و تکنیک‌های ماساژ درمانی برای تخلیه‌ی مایع لنفاوی را می‌توان به بیمار یاد داد تا بتواند آن‌ها در خانه انجام دهد.
داروها و مکمل‌ها
لنف ادم درنتیجه‌ی یک اختلال مکانیکی در عملکرد نرمال لنفاتیک به وجود می‌آید و بنابراین جای تعجب نیست که درمان‌های دارویی برای این بیماری وجود ندارد. درمان بیماری لنف ادم به جایگزینی یا احیای عروق و غدد لنفاوی آسیب‌دیده یا نابودشده احتیاج دارد. اما این به آن معنا نیست که ترکیبات دارویی یا مکمل های رژیمی نمی‌توانند نقشی بالقوه در کاهش علائم داشته باشند و یا شاید پیشرفت بیماری را به تأخیر می‌اندازند. متأسفانه در حال حاضر هیچ دارو یا مکمل دارویی وجود ندارد که تأثیر آن در کاهش علائم بیماری لنف ادم به اثبات رسیده باشد. اگر جستجویی درباره‌ی درمان این بیماری انجام دهید، ممکن است با مکمل‌ها یا ترکیبات دارویی بر خود کنید که برخی افراد اعتقاددارند که می‌توانند به کاهش علائم بیماری لنف ادم کمک کنند؛ اما بدون هیچ اثبات و پشتوانه‌ی بالینی و پژوهشی، کسی حق ندارد آن‌ها را به‌عنوان دستورالعمل‌های طبی و کنترلی قابل توصیه برای این بیمار شامل کند. سه نوع ترکیبی رایجی که برای کاهش علائم این بیماری موردبررسی قرار می‌گیرند عبارت‌اند از: سلنیم (سدیم سلنایت)، پلتال (سیلوستازول) و اوبنیمکس (بستاتین). در اینجا به مواردی که درباره‌ی این درمان‌های تجربی میدانیم اشاره خواهیم کرد:
• سلنیم، یک ماده‌ی معدنی مهم و حیاتی در بدن ما و در غذایی که می‌خوریم است. بر اساس بررسی‌هایی که بروی اطلاعات بالینی به‌دست‌آمده انجام داده‌ایم، دریافتیم که استفاده از سلنیم برای بیماری لنف ادم، می‌تواند نتیجه‌ای معکوس و بی‌تأثیر داشته باشد و دور پیشنهادی از این ماده ممکن است برای برخی افراد بسیار بالا و خطرناک باشد.
• پلتال، دارویی برای درمان درد عضلانی ناشی از لنگش متناوب (درد مزمن ساق پا هنگام راه رفتن) می‌باشد؛ این دارو با افزایش اتساع (گشاد کردن) عروق، از درد عضلانی جلوگیری می‌کند؛ اما به نظر می‌آید که پلتال می‌تواند برای بیماری لنف ادم مفید باشد. سیلوستازول می‌تواند سطوح رشد برخی عروق لنفاوی را افزایش دهد.
• اوبنیمکس (Ubenimex)؛ یک داروی مخصوص سرطان است که در ژاپن به تائید رسیده است و دارای سابقه‌ای طولانی و خاصیت سمی بسیار پایینی می‌باشد. این دارو می‌تواند دارویی مؤثر برای درمان برخی از علائم بیماری لنف ادم باشد. اخیر محققان با آزمایش بروی موش‌های مبتلابه لنف ادم به این نتیجه دست‌یافته‌اند که این دارو می‌تواند به فرآیند طبیعی تسکین آسیب لنفاوی کمک کند و نیز در یک آزمایش بروی انسان به این نتیجه رسیدند که می‌تواند سبب افزایش رشد سلول‌های لنفاوی بدن انسان شود. تا جایی که میدانیم، اوبنیمکس تنها داروی برگزیده‌شده‌ای است که در یک شرکت داروسازی تحت آزمایش‌ها و تحقیقات بالینی (بنام ” ULTRA’ “) قرارگرفته است. این‌یک بررسی اولیه از ایمنی و بازدهی یک دارو در بیماران مبتلابه بیماری لنف ادم ثانویه در پا می‌باشد.
چگونه می‌توان از بروز بیماری لنف ادم جلوگیری و آن را مدیریت کرد؟
هر چیزی که موجب افزایش باز لنفاتیک می‌شود، می‌تواند آغازی برای بروز علائم ورم یا بدتر شدن ورم موجود شود. بیماری لنف ادم یک بیماری مزمن است و بنابراین با رعایت برخی نکات و اصول ذکرشده در پایین می‌توان این بیماری را به بهترین نحو مدیریت و کنترل کرد، این اصول می‌توانند به کاهش خطر بروز حملات یا بدتر شدن علائم کمک کنند.
نکاتی برای جلوگیری و کنترل کردن بیماری لنف ادم:
• تا حد امکان نباید تزریقات وریدی یا خون‌گیری در اندام مبتلابه ورم لنفاوی انجام شود.
• در هنگام لزوم، نباید از دستبندهای مخصوص گرفتن فشارخون روی اندام مبتلابه ورم لنفاوی استفاده کرد.
• آفتاب‌سوختگی یا سوختگی‌های دیگر، کبودی‌ها، آسیب‌های ورزشی، جای نیش‌زدگی حشرات، جای خراش و چنگال حیوانات، پارگی پوست و شیو کردن اندام‌ها ورم‌کرده باید به حداقل برسد، زیرا این عارضه‌ها می‌توانند موجب واکنش التهابی موضعی و درنتیجه افزایش بار لنفاوی در ناحیه‌ی دچار بیماری شوند.
• هرگونه پارگی، حتی پارگی بسیار خفیف یا کوچک در حین انجام مانیکور یا پدیکور را باید به‌خوبی بشویید و روی آن را با پماد آنتی‌بیوتیک بپوشانید و برای جلوگیری از عفونت از آن به‌خوبی مراقبت کنید. هرگونه عفونت را باید فوراً با داروهای آنتی‌بیوتیک درمان کنید.
• پوستتان را مرطوب و نرم نگه‌دارید تا از خشکی و ترک برداشتن آن جلوگیری کنید.
• از گرمای بیش‌ازحد، وان آب گرم و سونا خودداری کنید.
• سفر هوایی: تغییرات فشار و بی‌تحرکی عمومی که در سفرهای هوایی تجربه می‌شود می‌توانند موجب افزایش ورم شوند. به ین دسته از افراد توصیه می‌شود که در حین سفرهای هوایی، از نوعی لباس‌ها یا گن‌های تنگ و فشرده کننده استفاده کنند.
• گاهی از کارهایی که باید با دست یا پای مبتلایتان چیزی را محکم بگیرید (مانند حمل کیف و یا ساک سنگین) اجتناب کنید. تحقیقات نشان می‌دهند که انجام فعالیت‌های پرتحرکی مانند تمرینات ورزشی برای بیماران مبتلابه لنف ادم بی‌خطر است، اما این مورد همیشه و برای همه‌ی بیماران صدق نمی‌کند. تجربه‌ی قبلی شما، شرایط کنونی‌تان و صحبت با پزشک می‌تواند بهترین راهنما برای تصمیم‌گیری درباره‌ی اینکه چه‌کارهایی را می‌توانید انجام دهید (بدون بدتر شدن علائمتان) باشند.
• برای لنف آدم واقع در اندام‌های فوقانی بدن، از پوشیدن زیورآلات تنگ در اندام مبتلا، سوتین‌های تنگ، سوتین‌های سیم‌دار و قرار دادن بدنتان در وضعیتی که موجب افزایش فشار در شانه و گردنتان شود، خودداری کنید.
• برای لنف آدم واقع در اندام‌های تحتانی بدن (پاها)، از پوشیدن جوراب تنگ یا لباس‌زیر تنگ خودداری کنید.
• استرس‌های عاطفی می‌توانند باعث گرفتگی عمومی گردن، شانه و سینه شوند و درنتیجه جریان مایع لنفاوی در این قسمت‌های بدن کاهش می‌یابد.
• وزن متعادل و سالم بدن را حفظ کنید و ورزش منظم داشته باشید (هر دستورالعملی که متخصصتان برای شما توصیه کرده است). بهترین تحقیقی که تاکنون در این زمینه انجام‌شده است نشان داده است که ورزش می‌تواند برای بیماران مبتلابه لنف ادم بی‌خطر و مفید باشد. همچنین توصیه می‌شود که در هنگام ورزش کردن، برای کاهش خطر ورم از لباس‌های فشرده‌سازی استفاده کنید. دستورالعمل‌هایی کلی برای انتخاب بهترین نوع ورزش برای این بیماران وجود دارد، اما قانون کلی این است که ورزشی را انتخاب کنید که بیشتر به آن عادت دارید، به دنبال راهنمایی‌های حرفه‌ای برای انجام آن باشید و مراقب تغییرات علائم بیماری در خود باشید.
اگر علائم بدتر شد، چه‌کار باید کرد؟
اگر اندامی بزرگ‌تر شود (احساس کنید که لباس فشرده کننده تنگ‌تر از قبل شده است)، به‌جای این لباس‌ها می‌توانید از باندهای کشی و فشرده کننده استفاده کنید تا ورم را کنترل کنید.
• به‌طور مکرر از تکنیک ماساژ برای خود استفاده کنید.
• در طول روز تمرینات ورزشی تنفس عمیق انجام دهید.
• تغییراتی موقتی در عادات و محیط روزمره‌ی خود ایجاد کنید- از محیط‌های خیلی گرم، ورزش‌های سنگین/با استفاده از اندام مبتلا، گرفتن یا حمل بارهای سنگین خودداری کنید.
• در صورت بروز عفونت یا شک به آن فوراً به پزشک مراجعه کنید.
مشکلات ناشی از بیماری لنف ادم چیست؟
نقش سیستم لنفاوی تنها خارج کردن مایع اضافی از بافت‌های بدن نیست، بلکه این سیستم همچنین به مبارزه با باکتری‌ها، ویروس‌ها و عفونت‌های دیگر کمک می‌کند. این سیستم همچنین نقشی مهم اما کمرنگ‌تری در جذب و به جریان انداختن لیپیدها (چربی‌های بدنی) در سراسر بدن دارد؛ بنابراین، عواقب و عوارض ناشی از بیماری لنف ادم چیزی بیشتر از ورم و سفت شدگی اندام‌ها می‌باشند و همچنین موجب آسیب و نقص در سیستم ایمنی موضعی خواهد شد و مطالعات انجام‌گرفته نشان می‌دهند که برخی از انواع لنف ادم حتی می‌توانند منجر به تصلب شرایین شوند.یک اندام مبتلابه لنف ادم دچار اختلال در عملکرد سیستم لنفاوی و درنتیجه اختلال در عملکرد سیستم ایمنی باشد.این اختلال و نقص در سیستم ایمنی و لنفاوی باعث افزایش خطر تأخیر در بهبود زخم‌ها، عفونت و زخم‌های پوستی می‌شوند. متأسفانه، این شرایط می‌توانند منجر به تخریب و آسیب بیشتری در عملکرد لنفاوی شود که به‌نوبه‌ی خود می‌تواند باعث نقص بیشتری در عملکرد سیستم ایمنی شود. در مواردی نادر، ورم طولانی‌مدت می‌تواند منجر به‌نوعی سرطان به نام نفانژیومی توأم با سارکوم Lymphangiosarcoma شود.
