درد عصب سه قلو(نورالژی‌ تری‌ ژمینال‌): بهترین درمان غیرجراحی

نورالژی عصب سه قلو یک عارضه دردناک و مزمن است که با دوره‌های کوتاه ولی مکرر از دردهای تیر کشنده همراه است و عصب پنجم جمجمه سر (عصب سه‌قلو) را که از پیشانی، گونه و فک پایین عبور می‌کند، تحت تاثیر قرار می‌دهد. این عارضه اغلب افراد بالای 50 سال را مبتلا می‌کند و در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود. برخی از داروهای مسن بدون نسخه، برای افراد مبتلا به درد عصب سه قلو موثر می‌باشند. در صورت پیشرفته بودن موارد، پزشک ممکن است درمان‌های مدرن و دیگری را توصیه کند. درمان‌های پزشکی و جراحی، هر دو می‌توانند درد را تحت کنترل درآورند، بنابراین اگر شما هم مبتلا به این عارضه هستید، جای نگرانی وجود ندارد.

نورالژی عصب سه قلو چیست؟

نورالژی عصب سه قلو که به آن درد عصب سه قلو نیز گفته می‌شود، وضعیتی است که با درد شدید صورت همراه است و می‌تواند انجام فعالیت‌های عادی و روزمره شما را مختل کند. فعالیت‌هایی به سادگی جویدن، صحبت کردن، لبخند زدن، مسواک زدن دندان‌ها یا اصلاح صورت، همگی می‌توانند باعث احساس درد شدید شوند. حتی گاهی ممکن است دردی دائمی را تجربه کنید که چندان هم شدید نباشد. به طور معمول، نورالژی عصب سه قلو یک طرفه است (به این معنی که فقط یک طرف صورت شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد). بروز نورالژی دو طرفه عصب سه قلو، بسیار نادر است. جالب است بدانید که سمت راست صورت معمولا بیشتر از سمت چپ تحت تأثیر این عارضه قرار می‌گیرد.

عصب سه قلو

عصب سه قلو مجموعه‌ای از اعصاب جمجمه‌ای در سر می‌باشد. این عصب، مسئول حواس صورت است. یکی از عصب سه قلو به سمت راست سر و دیگری به سمت چپ سر انشعاب دارند. هر یک از این اعصاب، دارای سه شاخه مجزا به نام “Trigeminal”هستند. بعد از آنکه عصب سه قلو از مغز منشعب شد و به داخل جمجمه رفت، به سه شاخه کوچکتر تقسیم می‌شود و حواس سراسر صورت را کنترل می‌کند:

1. عصب چشم (V1): اولین عصب حسی را در چشم، پلک فوقانی و پیشانی فرد کنترل می‌کند.
2. عصب فک بالا(ماگزیلاری) (V2): دومین عصب حسی را در پلک پایین، گونه، سوراخ بینی، لب بالایی و لثه بالایی کنترل می‌کند.
3. عصب مندیبولار (فک پایین)(V3): سومین عصب حواس فک پایین، لب پایین، لثه پایین و برخی از عضلات مورد استفاده برای جویدن را کنترل می‌کند.

دو نوع اصلی درد عصب سه قلو چیست؟

نوع 1: درد عصب سه قلو معمولی

در این نوع، بخش‌هایی از صورت دردی تیز، شدید و پراکنده خواهند داشت. همچنین ممکن است درد و یا احساس سوزش در سرتاسر صورت خود حس کنید که حتی از چند ثانیه تا دو دقیقه طول بکشد. اگرچه در بین این حملات دردناک، وقفه‌های بدون درد وجود دارد ولی در کل، درد شما می‌تواند تا دو ساعت ادامه یابد.

نوع 2: درد عصب سه قلو آتیپیک (غیرمعمول)

این نوع، کمتر دردناک و شدید بوده اما پراکندگی آن بیشتر خواهد بود. شما درد مداوم همراه با سوزش را احساس خواهید کرد. در کل، کنترل علائم در این حالت، سخت‌تر خواهد بود.

علائم درد عصب سه قلو

علائم درد عصب سه قلو ممکن است شامل یک یا چند مورد از الگوهای زیر باشد:

1. درد شدید، تیرکشنده یا ضربه‌ای که ممکن است شبیه شوک الکتریکی باشد.
2. حملات خود به خودی درد یا حملاتی که در اثر کارهایی مانند لمس صورت، جویدن، صحبت کردن یا مسواک زدن ایجاد می‌شود.
3. حملات درد از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد.
4. ددی که با اسپاسم صورت همراه باشد.
5. حملات دردی که روزها، هفته ها، ماه ها یا بیشتر طول می‌کشد (برخی از افراد دوره هایی دارند که دردی را تجربه نمی‌کنند) .
6. درد در نواحی از جمله گونه، فک، دندان ها، لثه ها، لب ها، چشم‌ها و پیشانی
7. دردی که هر بار یک طرف صورت را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
8. دردی که در یک نقطه متمرکز شده یا در صورت پخش شود.
9. دردی که به ندرت در شب و هنگام خواب رخ می‌دهد.
10. حملاتی از درد، که در طول زمان مکرر و شدیدتر شوند.

علل بروز درد عصب سه قلو

نورالژی عصب سه قلو به طور معمول خود به خود بروز می‌کند، اما گاهی اوقات پس از ضربه به صورت یا دندان رخ می‌دهد. با گذشت زمان، سرخرگی که با عصب سه قلو در تماس است، می‌تواند عایق عصب را که میلین نامیده می‌شود، از بین برده و عصب را در معرض آسیب قرار دهد. علائم این عارضه می‌تواند مشابه علائم ناشی از مشکلات دندانی باشد و گاهی اوقات افراد مبتلا به نورالژی عصب سه قلو در تلاش برای کنترل درد دندان خود می‌باشند، حال آنکه مطلع از درد عصب سه قلوی خود نیستند. مولتیپل اسکلروزیس یا تومور نیز می‌تواند باعث درد عصب سه قلو شود. همچنین محققان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا درد عصب سه قلو پس از هرپس (ناشی از زونا) می‌تواند با این بیماری مرتبط باشد یا خیر.

انجام کدام فعالیت‌ها باعث ایجاد درد عصب سه قلو می‌شوند؟

دست‌زدن به صورت به هر دلیلی (شستن صورت)

1. خوردن و آشامیدن
2. مسواک‌زدن، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهانشویه
3. صحبت‌کردن و لبخند زدن
4. وارد کردن هرگونه ضربه یا فشار به صورت، به خصوص به گونه یا فک
5. وقتی باد شدید یا نسیمی به صورت شما بوزد

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر درد صورت دارید، به ویژه درد طولانی مدت یا مکرر، یا دردی که با مسکن‌های بدون نسخه تسکین نمی‌یابد، حتما در اسرع وقت به پزک مراجعه کنید.

تشخیص درد عصب سه قلو

پزشک، برای تشخیص درد عصب سه قلو، به طور معمول توصیف شما از درد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد، از جمله:

1. نوع درد: درد مربوط به نورالژی عصب سه قلو، ناگهانی، شوک مانند و کوتاه مدت است.
2. محل درد: قسمت هایی از صورت شما که درد می‌کنند، معین کننده درد عصب سه قلو می‌باند.
3. محرک‌ها: درد ناشی از نورالژی عصب سه قلو معمولا با خوردن، صحبت کردن، لمس خفیف صورت یا حتی وزیدن نسیم خنک ایجاد می‌شود.

همچنین پزشک شما ممکن است آزمایش‌های زیادی را برای تشخیص درد عصب سه قلو و تعیین علل زمینه‌ای آن انجام دهد، از جمله:

1. معاینه اعصاب: لمس و معاینه قسمت‌هایی از صورت می‌تواند به پزشک کمک کند تا محل دقیق درد را تعیین کند؛ و اگر به نظر برسد که دچار درد عصب سه قلو شدید، کدام شاخه‌های عصب سه قلو ممکن است تحت تأثیر قرار گرفته باشند. همچنین تست‌های رفلکس می‌وانند به پزشک کمک کنند تا تشخیص دهد که آیا علائم شما ناشی از فشرده شدن اعصاب است یا یک بیماری دیگر.
2. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): پزشک در این مرحله ممکن است اسکن MRI از سر شما گرفته تا تعیین کند آیا مولتیپل اسکلروزیس (تومور) باعث ایجاد درد عصب سه قلو شده است یا خیر. در برخی موارد، ممکن است رنگی را به رگ خونی تزریق کنند تا شریان‌ها، وریدها و جریان خون را مشاهده کنند.

درمان درد عصب سه قلو

پزشک متخصص، با توجه به سابقه پزشکی بیمار و درجه پیشرفت بیماری، انواع روش‌های درمان غیرجراحی و جراحی را به بیمار پیشنهاد می‌کند.

درمان‌های غیر جراحی

داروها

دارودرمانی به طور معمول، با دوزهای پایین شروع شده و به تدریج بر اساس پاسخ بدن بیمار به دارو افزایش می‌یابد.

1. کاربامازپین: یک داروی ضد تشنج و رایج‌ترین دارویی است که پزشکان برای درمان درد عصب سه قلو استفاده م‌کنند. در مراحل اولیه بیماری، کاربامازپین درد اکثر بیماران را کنترل می‌کند. هنگامی که بیمار با این دارو، دردش تسکین نمی‌یابد، پزشک شک می‌کند که آیا فرد دچار درد عصب سه قلو شده‌است یا خیر. با این حال، اثر کاربامازپین با گذشت زمان کاهش می‌یابد. عوارض جانبی این دارو شامل سرگیجه، دوبینی، خواب آلودگی و حالت تهوع است.
2. گاباپنتین: یک داروی ضد تشنج بوده، که بیشتر برای درمان صرع یا میگرن استفاده می‌شود، می‌تواند درد عصب سه قلو را نیز درمان کند. عوارض جانبی این دارو جزئی بوده و شامل سرگیجه و یا خواب آلودگی است که خود به خود برطرف می‌شود.
3. اکسکاربازپین: یک داروی جدید است که اخیرا به عنوان اولین خط درمانی مورد استفاده قرار گرفته است. از نظر ساختاری با کاربامازپین شبیه بوده و ممکن است به جای آن تجویز شود، زیرا اکسکاربازپین عوارض جانبی کمتری دارد. عوارض جانبی احتمالی شامل سرگیجه و دوبینی است.

 سایر داروها عبارتند از: باکلوفن، آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین، پره گابالین، فنی توئین، والپروئیک اسید، کلونازپام، والپورات سدیم، لاموتریژین، توپیرامات، فنی توئین و داروهای مخدردار.

مسدود کردن عصب سه قلو

در ین روش، تزریق‌هایی (با یک داروی استروئیدی یا عامل دیگری) در قسمت های مختلف عصب برای کاهش درد انجام می‌شود. این شیوه درمانی، ممکن است برای افراد مبتلا به درد عصب سه قلو، تسکین دهنده موقت درد باشد. برای دستیابی به تسکین درد دائمی‌تر، بیمار نیاز به تزریق های متعدد نیاز خواهد داشت.

جراحی

درمان جراحی به دو دسته تقسیم می‌شود: 1) جراحی باز جمجمه 2) روش آسیب زدن به عصب.

به طور کلی، جراحی باز برای بیمارانی انجام می‌شود که رگ خونی مجاور عصب سه قلو، به این عصب فشار وارد می‌کند که با تصویربرداری از مغز، مانند MRI، می‌توان آن را تشخیص داد. در مقابل، روش‌ آسیب زدن به عصب شامل مداخلاتی است که به عمد به عصب سه قلو آسیب می‌رساند تا از انتقال درد توسط عصب به صورت جلوگیری شود.

آیا درد عصب سه قلو با گذشت زمان بدتر می‌شود؟

بله. در ابتدا، درد ممکن است محدود به ناحیه فک باشد که باعث می‌شود برخی مبتلا فکر کنند که این فقط یک مشکل معمول دندانی است. اما با گذشت زمان، این وضعیت می‌تواند بدتر و بدتر شده، تا جایی که لحظات بدون درد دیگر وجود نداشته باشند. علاوه بر این، شدت درد شما ممکن است افزایش یابد و انجام فعالیت‌های عادی را بسیار دشوار کند.

سوالات متداول

علت اصلی درد عصب سه قلو چیست؟

در 95 درصد موارد، درد عصب سه قلو، در اثر فشار بر عصب سه قلو ایجاد می‌شود.

درد عصب سه قلو چه احساسی دارد؟

علامت اصلی این بیماری، حملات ناگهانی و شدید درد در صورت است که از چند ثانیه تا حدود 2 دقیقه طول می‌کشد. این درد اغلب آزاردهنده و تیرکشنده بوده و می‌تواند آنقدر شدید باشد که در حین وقوع آنها نتوانید کاری انجام دهید.

آیا درد عصب سه قلو با ام اس مرتبط است؟

ام اس و درد عصب سه قلو، هر دو به آرامی لایه محافظ اصلی عصب را از بین می‌برند، به همین دلیل است که بین این دو بیماری، ارتباطاتی وجود دارد. بیماران ام اس نیز ممکن است پس از تشخیص ام اس، دچار درد عصب سه قلو شوند. به طور مشابه، هر بیمار مبتلا به درد عصب سه قلو زیر 40 سال، کاندیدای ابتلا به ام اس در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، اگر در این محدوده سنی قرار دارید، باید آزمایش ام اس انجام دهید.

آیا درد عصب سه قلو در MRI نشان داده می‌شود؟

تست های تصویربرداری مانند MRI می‌توانند در تشخیص درد عصب سه قلو بسیار مفید باشند. MRI می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا ببیند آیا فشاری روی عصب سه قلو وجود دارد یا خیر.

آیا درد عصب سه قلو ناشی از استرس است؟

در حالی که استرس به تنهایی باعث بروز این عارضه نمی‌شود اما می‌تواند شرایط را تشدید کند.

چگونه می‌توان درد عصب سه قلو را سریع تسکین داد؟

بسیاری از افراد با اعمال گرما در ناحیه آسب دیده، این درد را تسکین می‌دهند. برای انجام این کار می‌توانید با فشار دادن یک بطری آب گرم یا کمپرس داغ روی نقطه دردناک درد را تسکین دهید. همچنین می‌توانید دوش آب گرم بگیرید.

آیا نورالژی سه قلو بر روی چشم تأثیر می‌گذارد؟

خیر. این عارضه ناشی از فشار بر عصب سه قلو بوده و به خودی خود دردی در خود چشم ایجاد نمی‌کند. با این حال می‌تواند باعث درد در اطراف چشم شود؛ چراکه عصب سه قلو دارای سه شاخه: چشمی، فک بالا و فک پایین است.

آیا سی تی اسکن می‌تواند درد عصب سه قلو را نشان ده؟

هیچ ابزار تشخیصی واحدی برای تشخیص این عارضه وجود ندارد. تنها گاهی اوقات، هنگام تشخیص علت درد صورت، ممکن است برای رد علل دیگر، مانند تومور، ام اس یا سکته، MRI یا سی تی اسکن تجویز شود.