کانال نخاعی تشکیل شده از ورودی میانی مجموعه از استخوان هاست (مهره‌ها) که روی هم قرار گرفته اند. بخش بالایی کانال نخاعی، نخاع گردنی در پشت گردن، بخش میانی آن نخاع توراسیک در میانه پشت و بخش انتهایی آن نخاع لومبار در انتهای کمر است. کانال نخاعی از بالا به قاعده سر و از پایین به لگن متصل است. طناب نخاعی از مغز و در میان کانال نخاعی به پایین تنه امتداد دارد. عصب هایی که از میان مهره های گردنی و کمری بیرون می‌زنند، در کنترل دست‌ها و پاها به ما کمک می‌کنند.
تنگی کانال نخاعی عارضه‌ای است که در آن تنگ شدن غیرطبیعی کانال نخاع مشاهده می‌شود. این تنگی، مقدار فضای در اختیار طناب نخاعی و عصب‌ها را محدود می‌کند. با وخامت این عارضه، فشردگی و له شدگی طناب نخاعی و عصب‌ها اتفاق می‌افتد. تنگی کانال نخاعی می‌تواند در هر جایی از کانال نخاعی رخ دهد، ولی شایع‌ترین محل برای این بیماری در قسمت نخاع سروویکال (گردنی) و لومبار است.
علت تنگی کانال نخاعی
شایع ترین علت تنگی کانال نخاعی، آرتروز دژنراتیو بافت های نرم و استخوانی ای هستند که در اثر پیری تغییر می‌کنند. معمولاً عارضه تنگی کانال نخاعی در بیماران بالای 50 سال مشاهده می‌شود و با افزایش سن نیز علائم آن تشدید می‌شود. فرسودگی طبیعی بر اثر افزایش سن می‌تواند موجب آرتروز در ستون فقرات شود که در نهایت منجر به تنگی کانال نخاعی خواهد شد. این عارضه می‌تواند از زائده (خار) های استخوانی، استئوفیت ها، دیسک کمر و فرسودگی دیسک های میان مهره ای و ضخامنت لیگامنت های میان مهره ای ناشی شود.
گاهی اوقات، افزایش حرکت میان مهره ها می‌تواند موجب سرخوردن یک مهره از روی مهره دیگر شود. به این عارضه اسپوندیلیت می‌گویند؛ این بیماری نیز می‌تواند منجر به تنگی کانال نخاعی شود.
هرکسی با افزایش سن به تنگی کانال نخاعی مبتلا نخواهد شد. احتمال ابتلای برخی افراد به تنگی کانال نخاعی بیشتر از سایرین است. افرادی که در خانواده خود سابقه این بیماری را دارند یا با مشکلات کمری دیگری درگیر هستند، به علت عامل وراثت، شانس بیشتری برای ابتلا به تنگی کانال نخاعی دارند. همچنین کسانی که با کمر خود کارهای سنگین انجام می‌دهند، مانند جابه جا کردن وسایل سنگین یا ورزشکاران نیز نسبت به افراد پشت میزنشین، در معرض احتمال بیشتری برای ابتلا به تنگی کانال نخاعی هستند. تنگی کانال نخاعی در افرادی که بیماری‌های خاصی از بافت های همبند را دارند همانند آنکیلوزان اسپوندیلیت نیز بیشتر دیده می‌شود.
علائم بیماری تنگی کانال نخاعی چیست؟
علائم تنگی کانال نخاعی به محل وقوع این تنگی در ستون فقرات بستگی دارد. علائم مشخصه تنگی کانال نخاعی عبارتند از کمردرد و مخصوصاً پادرد در هنگام پیاده‌روی. این علائم باعث کاهش روزافزون کیفیت زندگی بیمار می‌شود. تسکین درد تنها با متوقف کردن فعالیت و نشستن ممکن است ولی دوباره به محض شروع پیاده‌روی درد نیز شروع می‌شود (لنگ زدن).
اگرچه پادرد به صورت پیشرونده اتفاق می‌افتد، ولی گاهی اوقات می‌تواند به صورت حاد و ناگهانی نیز بروز کند. در برخی بیماران، درد همراه با بی‌حسی پاها اتفاق می‌افتد، در برخی دیگر حتی با از دست دادن قدرت عضلات همراه است.
بسته زمان شروع و شدت علائم، درمان تنگی کانال نخاعی نیز می‌تواند از تمرینات ورزشی و تزریق اپیدورال تا جراحی به منظور از بین بردن فشردگی اعصاب ناشی از تنگی کانال، متغییر باشد. هرچند خطر جراحی و بیهوشی اجازه انجام جراحی را به پزشک نمی‌دهد.
تشخیص پزشکی تنگی کانال نخاعی
پیش از درمان دارویی یا جراحی، پزشک باید شما را کاملاً معاینه کند تا از ابتلای شما به این بیماری و رسیدن به بهترین درمان و نتیجه ممکن مطمئن شود. پزشک سابقه علائم شما را بررسی کرده و وضعیت جسمانی شما را کاملاً معاینه می‌کند.
تشخیص پزشکی این بیماری از طریق تکنیک های پیشرفته عکسبرداری میسر است. سی‌تی اسکن و MRI تصاویری با جزئیات کامل از ساختارهای ستون فقرات شما تهیه می‌کنند. با استفاده از این ابزارها، پزشک می‌تواند سریعاً و به سادگی، وضعیت نخاعی شما را تشخیص داده و ضمن یافتن ناحیه آسیب دیده، مکان آن ضایعه را نیز با دقتی زیاد مشخص کند.
- MRI ، نوعی آزمایش پزشکی با آهنربا، کامپیوتر و امواج رادیویی بسیار قوی است که از استخوان‌ها دیسک‌ها، اعصاب، چربی و عضلات شما عکسبرداری می‌کند. انجام MRI بدون درد بوده و اصلاً پرتوافکنی ندارد.
- سی‌تی اسکن، که به اسکن CAT نیز معروف است، نوعی آزمایش پزشکی است که از اشعه ایکس و کامپیوتر برای تصویربرداری از محتویات بدن کمک می‌گیرد (برای مثال، عضلات، ارگان‌ها و استخوان‌ها). این آزمایش به پزشک در تشخیص علت بیماری شما کمک می‌کند. سی‌تی از اشعه ایکس برای تشخیص استخوان و بافت نرم استفاده می‌کند.
- رادیولوژی/ اشعه ایکس : تصاویری تک بعدی از ستون فقرات را فراهم می‌کند. تصاویر از دید روبرو و جانبی، و هم در حالت ایستاده و هم در حالت نشسته گرفته می‌شوند، این کار به پزشک شما در ارزیابی هم راستایی ستون فقرات شما کمک می‌کند.
ستون فقرات همچون زنجیری با حلقه‌های بسیار زیاد است. هر حلقه، که به آن سگمنت حرکتی می‌گویند، از دو مهره و یک دیسک میان آن دو تشکیل شده است. تنگی کانال نخاعی، یک یا چند سگمنت حرکتی را درگیر می‌کند. MRI، سی‌تی و رادیولوژی به پزشک در تشخیص این سگمنت های آسیب دیده یا ناپایدار کمک می‌کند. این اطلاعات به پزشک در طراحی مسیر درمان نیز کمک می‌کنند.
درمان بیماری تنگی کانال نخاعی چیست؟
روش های درمانی متنوعی برای درمان تنگی کانال نخاعی وجود دارد. انتخاب روش درمانی به شدت علائم و وضعیت پزشکی بیمار بستگی دارد در اکثر موارد، این ضایعه را می‌توان بدون جراحی درمان کرد.
درمان خانگی برای تنگی کانال نخاعی
اگر علائم بیمار تقریباً خفیف باشد، وی به درمان پزشکی نیازی ندارد. در اکثر موارد علائم را می‌توان با چند راه‌حل ساده بهبود بخشید و بیمار نیز دیگر علائمی در خود نخواهد یافت. اصلاح فعالیت می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. بیمار باید از فعالیت های خاصی که علائم را تشدید می‌کنند پرهیز نماید. در صورت لزوم، یخ یا گرما می‌تواند در کاهش علائم موثر باشند. می توان از داروهایی که می‌توان بدون نسخه خریداری کرد نیز برای تسکین درد استفاده کرد.
دارو برای تنگی کانال نخاعی
درمان اولیه شامل مصرف داروهای ضدالتهاب می‌شود. دارو هایی مانند ایبوپروفن (مورتین، آدویلو غیره) یاناپروکسین ( آناپروکسناپرلان ، ناپروسین ، آلیو ). این داروها می‌تواند در کاهش التهاب و تورم در اطرف اعصاب تحت فشار، موثر باشند. داروهای کورتیزون خوراکی را نیز می‌توان امتحان کرد. با تزریق استروئید اپیدورال (کورتیزون) می‌توان دوز بالاتری از داروی کاهش التهاب را مستقیماً به محلفشردگی عصبتزریق کرد.
تزریق استروئید اپیدورال
به برخی از بیماران داروی تزریقی استروئید اپیدورال (ESI) داده می‌شود. طناب نخاعی را غشایی به نام سخت شامه (دورا ماتر) پوشانده است. فضای میان سخت شامه و ستون فقرات را فضای اپیدورال می‌گویند. متخصصین بر این عقیده‌اند که تزریق مستقیم استروئید به این فضا، منجر به مبارزه با التهاب در اطراف اعصاب، دیسک‌ها و مفاصل فاست می‌شود. این کار می‌تواند تورم را کاهش داده و فضای بیشتری را در اختیار اعصاب درون کانال نخاع بگذارد.
یک بار تزریق استروئید تنها برای مدت کوتاهی درد را تسکین می‌دهد. تزریق چند باره استروئید می‌تواند اثر تسکینی طولانی مدت و با دوامی داشته باشد. تزریق اپیدورال را باید با کمک تصویربرداری فلوروسکوپی انجام داد. فلوروسکوپی یک تکنیک تصویربرداری است که جراحان از آن برای پیدا کردن محل دقیق تزریق سرنگ در حین عمل استفاده می‌کنند. استفاده از این نوع تصویربرداری، دقت داروی تزریقی را بالا می‌برد.
فیزیوتراپی 
بیش از نیمی از بیماران که تنگی کانال نخاعی خفیف تا متوسط دارند، می‌توانند با استفاده از فیزیوتراپی، علائم خود را تسکین دهند.
در ابتدای انجام فیزیوتراپی، پزشک برای شما، روش‌هایی را برای تثبیت ستون فقرات تجویز خواهد کرد. ثابت نگاه داشتن کمر برای یک مدت کوتاه می‌تواند التهاب و درد را کاهش دهد. بیماران درخواهند یافت که خوابیدن به صورت خمیده یا دراز کشیدن به پشت و خم کردن زانوها، دردشان را تا حد زیادی تسکین می‌دهد. این وضعیت‌ها ستون فقرات را به سمت جلو خم می‌کند، که باعث بازتر شدن ستون نخاعی شده و علائم را تسکین می‌دهد. امکان دارد پزشک به شما توصیه کند تا:
کمربند طبی ستون فقرات
کمربند طبی لومبوساکرال؛ هنگامی که از این کمربند استفاده شود، علائم بیمار تسکین می‌یابد. این کمربند می‌تواند فشار روی دیسک‌ها را محدود کرده و از حرکات اضافی ستون فقرات جلوگیری کند. ولی می‌تواند موجب تضعیف عضلات شکمی و کمری شود. بعضی از فیزیوتراپ‌ها، بیماران خود را مجبور به استفاده از بریس‌ها سفتی می‌کند که ستون فقرات را با زاویه کمی در حالت خم نگاه می‌دارد، و در نتیجه کانال نخاعی را باز می‌کند. در صورت لزوم، امکان دارد به بیمار استفاده از کُرست (نوعی کمربند طبی) نیز پیشنهاد شود.
کشش
ضمناً پزشکان می‌توانند به شما پیشنهاد درمان با کشش را بدهند. کشش درمانی شایع برای تنگی کانال نخاعی است. در این روش کمر بیمار به آرامی کشیده شده و فشار از روی اعصاب نخاعی برداشته می‌شود.
درمان دستی
درمان های دستی همچون ماساژ درمانی نوع خاصی از حرکت دادن به بافت نرم هستند که می‌توانند در ابتدای درمان استفاده شود. همچنین در حرکت کردن بودن درد و با راحتی بیشتر به شما کمک می کنند.
تمرینات بدنی
پزشکان فیزیوتراپ به بیماران خود استفاده از برنامه‌های ورزشی را نیز توصیه می‌کنند تا علاوه بر بازتر کردن کانال نخاعی، فشار را از روی اعصاب نخاعی بردارند. بعد از ارزیابی وضعیت بیمار، می‌توان تمریناتی را برای تسکین علائم بیمار تجویز کرد.
تقویت و هماهنگی عضلات شکمی و کمری بسیار حائز اهمیت است. پزشک برای شما برنامه ورزشی ای تهیه می کند تا در باز پس گیری تحرک، قدرت، استقامت و کارایی کمر به شما کند. امکان دارد انجام تمرینات استقامتی و هوازی را نیز برای شما تجویز کنند. تمرینات استقامتی بیشتر بر روی بهبود قدرت و کنترل کمر و عضلات شکمی متمرکز است. تمرینات هوازی (ایروبیک) نیز برای بهبود سلامت قلبی و ریوی و همچنین افزایش استقامت عضلات شکمی و کمری موثر است. استفاده از دوچرخه ثابت، روش درمانی خوبی بوده و به کمر کمک می‌کند تا کمی به جلو متمایل شود، موقعیتی که باعث تسکین درد برای بسیاری از مبتلایان به تنگی کانال نخاعی می‌شود.
همچنین پزشک می‌تواند با ارزیابی محل کار یا نحوه کار کشیدن از بدن در هنگام انجام فعالیت و پیشنهاد تغییراتی در این دو، از مشکلات بیشتر جلوگیری کند. هرچند نرخ بهبودی و روش‌های بهبودی هر شخص منحصربفرد است، ولی مبتلایان تنگی کانال نخاعی که به مرکز ما می‌آیند، به صورت منظم، چندین بار در هفته به مدت یک الی دو ماه، برای چکاپ مراجعه می‌کنند. در برخی موارد شدید، بیماران به چندین هفته بیشتر مراقبت درمانی نیاز خواهد داشت.
اوزون تراپی
یک روش درمانی جایگزین برای تزریق کورتیکواستروئید اپیدورال، انجام اوزون درمانی است. اوزون گازی با خاصیت ضد اللتهاب و آنتی‌اکسیدان است که سال هاست اثربخشی آن، بر درمان درد عضلات مجاور مفاصل درگیر آرتروز (زانو، لگن، شانه دست‌ها و غیره)، سیاتیک و دیسک کمر اثبات شده است.
تأثیرات تزریق اوزون برای درمان تنگی کانال نخاع لومبار، همچون تأثیرات استفاده از کورتیزون، باستثنای عوارض آن است.
اوزون درمانی با دو بار تزریق سرپایی با فواصل 7 الی 15 روزه انجام می‌شود. گاهاً به تزریق سومی نیز برای افزایش تسکین درد و دوام تأثیرات درمانی نیاز است.
برای انجام این درمان، با ضدعفونی کردن ناحیه، یک سوراخ اپیدورال ایجاد می‌شود. این درمان را می‌توان بصورت سرپایی و بدون نیاز به بستری شدن نیز انجام داد. بیمار برای 20 الی 30 دقیقه پس از تزریق به همان صورت درازکش روی تخت باقی می‌ماند، سپس می‌تواند به منزل باز گردد.
در صورت اثربخشی، باید پس از 4 تا 6 ماه دوباره تزریق تکرار شود.
امکان دارد تزریق اوزون در هر شرایطی برای درمان تنگی کانال نخاعی اثربخش نباشد، همانطور که بر بسیاری از درمان‌های آرتروز اثری ندارد، ولی عدم وجود درمان جایگزین برای آن، اوزون تراپی را در نظر پزشکان به یکی از بهترین و مطلوب ترین روش‌های درمانی غیرجراحی برای کنترل درد مبتلایان به تنگی کانال نخاعی تبدیل کرده است. بعضی از پزشکان استفاده از PRP (پی ار پی) را نیز علاوه بر تزریق اوزون توصیه می‌کنند تا نتایج بهتری حاصل شود.
آیا جراحی برای درمان بیماری تنگی کانال نخاعی موثر است؟
گاهی اوقات، با انجام درمان‌های غیرجراحی، درد بیماران تسکین چندانی نمی‌یابد. اگر بیمار به خاطر درد، بیمار نمی‌تواند به کارهای روزمره خود بپردازد، جراحی نیز یکی از گزینه‌های محتمل درمانی است. علاوه بر این مسئله، بیمارانی که به فشردگی شدید طناب نخاعی (میلوپاتی) یا تضعیف روزافزون عضلات دچارند، باید به فکر جراحی برای جلوگیری از آسیب دائمی به اعصاب خود باشند. جراح ، گزینه‌های جراحی را منحصراً بر هر فرد، منطبق می‌کند.
انواع مختلفی از جراحی برای درمان تنگی کانال نخاعی وجود دارد. هدف از هریک از این جراحی‌ها، فراهم کردن فضای بیشتر برای طناب نخاعی یا عصب‌هایی است که به دلیل تنگی کانال نخاعی تحت فشار قرار گرفته‌اند. این کار با استفاده از روش های متنوعی انجام می‌شود که شامل برداشتن استخوان و یا بافت‌هایی ست که بر اعصاب نخاعی در کمر فشار می‌آورند؛ به این روش decompression یا کاهش فشار گفته می‌شود. این روش‌ها همگی نیازمند انجام جدی مراقب‌های پس از عمل هستند.
توانبخشی پس از جراحی
پس از جراحی، امکان دارد جراح، بیماران خود را، به فیزیوتراپ یا کاردرمان معرفی کند. بیمارانی که جراحی فیوژن ستون فقرات کمری داشته‌اند باید دو الی سه ماه تا انجام برنامه های توانبخشی صبر کنند. هرچند مدت زمان بهبودی برای هر بیمار متفاوت است، ولی احتمال دارد برای شش تا هشت هفته ملزم به حضور در جلسات فیزیوتراپی پس از جراحی باشید و باز هم امکان دارد این زمان تا شش ماه طول بکشد.
در جلسات فیزیوتراپی پس از عمل، پزشک می‌تواند با استفاده از یخ یا گرما، تحریک الکتریکی و ماساژ به کاهش درد و اسپاسم عضلانی کمک کند. همچنین به شما نحوه تحرک آهسته با کمترین کشیدگی عضلات کمری آموزش داده خواهد شد.
