امکان دارد کمر درد در زمانی که شخص اصلاً انتظار آن را ندارد بروز کند. برای مثال ممکن است شخص در حال تماشای تلویزیون باشد و در زمان برخاستن از روی صندلی درد شدیدی در قسمت پایین کمر ایجاد شود. در این حالت امکان دارد دیسک کمر ایجاد شده باشد.
ستون فقرات انسان از 24 استخوان به نام مهره تشکیل شده است. برخی از مهره‌ها بوسیله دیسک‌های ژله مانند محافظت می‌شوند. این دیسک‌ها حرکت ستون فقرات و خم شدن را امکان‌پذیر می‌سازند. خارج شدن دیسک بین دو مهره از محل طبیعی خود می‌تواند سبب تحریک اعصاب مجاور و ایجاد درد شدید شود. این عارضه دیسک کمر نام دارد.
علائم دیسک کمر
اگرچه دیسک کمر ممکن است در هر بخشی از ستون فقرات ایجاد شود، اما عموماً در بخش پایین ستون فقرات، بالای لگن رخ می‌دهد. ممکن است درد از ناحیه کمر به باسن، ران‌ها و حتی ساق پا منتقل شود. درد ناشی از دیسک کمر معمولاً در زمان انجام فعالیت‌ها تشدید می‌شود و در زمان استراحت تسکین می‌یابد. حتی در زمان عطسه، سرفه و نشستن ممکن است علائم تشدید شوند، زیرا این فعالیت‌های بدنی باعث فشار بر اعصاب می‌شوند. همچنین، دیسک کمر می‌تواند باعث ایجاد احساس گزگزی و بی‌حسی شود. در بخش کمر آسیب‌دیده، ضعف نیز ممکن است رخ دهد.
سن نیز در رابطه با عارضه دیسک کمر اهمیت دارد. با افزایش سن، دیسک‌ها تخریب می‌شوند و خاصیت خود را از دست می‌دهند. در این شرایط، احتمال بروز دیسک کمر افزایش می‌یابد.
تشخیص دیسک کمر
در صورت بروز علائم دیسک کمر، امکان دارد پزشک جهت تشخیص دیسک کمر از معاینه کامل بدنی استفاده کند و سؤالات خود را در ارتباط با جزئیات علائم ایجاد شده با بیمار مطرح کند.
چه پرسش‌هایی جهت تشخیص دیسک کمر از بیمار پرسیده می‌شود؟
معمولاً در ارتباط با زمان و شدت درد از بیمار سؤال پرسیده می‌شود. سؤالات دیگر به منظور تشخیص دیسک کمر شامل موارد زیر می‌باشند:
- نوع درد. پزشک در ارتباط با موارد مرتبط با درد شامل محل بروز درد و فعالیت‌ها و وضعیت‌های بدنی که سبب تشدید یا تسکین درد می‌شوند سؤالات خود را مطرح می‌کند.
- وجود عارضه‌های دیگر. برای مثال عارضه‌هایی مانند پوکی استخوان می‌تواند احتمال بروز شکستگی را افزایش دهند.
- فعالیت‌های انجام شده در منزل یا محل کار. فعالیت‌های سنگین در محل کار یا انجام تعمیرات به صورت مکرر و یا کارهای دشوار در منزل می‌تواند بر دیسک‌های کمر فشار وارد کند.
- سابقه پزشکی. پزشک آسیب‌دیدگی‌های قبلی و درمان‌های انجام شده بر روی بیمار را ارزیابی می‌کند.
- سابقه پزشکی خانوادگی. در صورت وجود عارضه دیسک کمر در یکی از اعضای خانواده، احتمال بروز این عارضه افزایش پیدا می‌کند.
وجود عواملی مانند افسردگی یا اضطراب نیز بایستی مورد بررسی قرار گیرد چرا که ارزیابی این موارد به طرح‌ریزی برنامه درمانی کمک می‌کند.
معاینه بدنی جهت تشخیص دیسک کمر
معاینه بدنی جهت تشخیص دیسک کمر از اهمیت زیادی برخوردار است و معمولاً شامل بررسی وضعیت بدنی بیمار در حالت‌هایی مانند خم شدن است.
- بررسی عصب‌شناختی. جهت ارزیابی مشکلات عصب‌شناختی، پزشک معمولاً علائم از دست دادن حس‌ها مانند بی‌حسی و ضعف را در پا بررسی می‌کند. جهت ارزیابی عارضه افتادگی پا، پزشک از بیمار درخواست می‌کند که به شکل طبیعی و همچنین بر روی نوک پنجه پاهای خود راه برود. قدرت و واکنش عضلانی نیز در قسمت‌های دیگر بدن بررسی می‌شوند. امکان دارد واکنش‌های بدنی از حد طبیعی آهسته‌تر باشند (و یا وجود نداشته باشند).
- بررسی دامنه حرکتی. به این منظور بیمار بایستی به سمت جلو و عقب و همچنین به سمت چپ و راست خم شود.
- تست بالا آوردن پا. از این روش جهت تشخیص دیسک کمر استفاده می‌شود. به این منظور بیمار به پشت دراز کشیده و پزشک به آرامی پای مورد نظر با بالا آورده تا زمانی که درد احساس شود. بروز درد در زاویه 30 تا 70 درجه در زمان بالا آوردن پا نشان‌دهنده وجود دیسک کمر می‌باشد. بروز درد در پای آسیب‌دیده در اثر بالا آوردن پای دیگر نیز نشان‌دهنده گیرافتادگی ریشه عصب می‌باشد. امکان دار این تست در حالت نشسته و یا در وضعیت قرارگیری پاها بر روی یکدیگر نیز انجام شود. طبق برخی از تحقیقات انجام شده، تست بالا آوردن پا جهت تشخیص دیسک کمر در افراد بالای 60 سال مفید نمی‌باشد.
- ارزیابی علائم حیاتی. افزایش تعداد ضربان نبض یا فشار خون می‌تواند نشان‌دهنده وجود درد و افزایش حرارت بدن نیز می‌تواند نشان‌دهنده وجود عفونت باشد.
- بررسی وضعیت راه رفتن. پزشک نحوه راه رفتن بیمار به شکل غیر طبیعی یا آهسته راه رفتن در اثر وجود درد را بررسی می‌کند.
- ارزیابی ناحیه ستون فقرات کمری. در صورت وجود التهاب در ستون فقرات کمری، امکان دارد پوست به شکل غیر طبیعی به نظر برسد و یا به لمس حساس باشد.
در صورتی که علائم عارضه جدی وجود نداشته باشد و یا درد شدید نباشد امکان دارد در این مرحله استفاده از آزمایش‌های تصویربرداری ضروری نباشد. برخی از پزشکان به بیمار توصیه می‌کنند که به منظور ارزیابی رفع علائم دیسک کمر برای مدت زمان شش هفته منتظر بمانند.
استفاده از آزمایش‌های تصویربرداری جهت تشخیص دیسک کمر
امکان دارد جهت رد احتمال وجود عارضه‌های دیگر مانند شکستگی، تومور، عفونت یا سندروم دم اسب از آزمایش‌های تصویربرداری استفاده شود.
آزمایش‌های تصویربرداری شامل:
- امکان دارد تشخیص دیسک کمر از روی ام آر آی انجام شود. این روش معمولاً به ارزیابی بسیار دقیق ستون فقرات کمری، محل بروز دیسک کمر و ارزیابی اعصاب آسیب‌دیده کمک می‌کند. از ام آر آی برای طرح‌ریزی برنامه جراحی نیز استفاده می‌شود.
- در صورت عدم امکان استفاده از آم آر آی، تشخیص دیسک کمر با سی تی اسکن انجام می‌شود.
- امکان دارد تشخیص دیسک کمر با رادیولوژی و با استفاده از اشعه ایکس انجام شود. از این روش جهت رد احتمال وجود عارضه‌های دیگر مانند شکستگی و ناهنجاری‌های استخوان، عفونت، تومور یا مشکلات مرتبط با راستای ستون فقرات استفاده می‌شود.
- سی تی میلوگرام نوعی سی تی اسکن است که در آن از رنگ کنتراست در مایع نخاعی و از اشعه ایکس جهت مشاهده رنگ استفاده می‌شود. این روش تهاجمی است و به مشاهده اندازه و محل بروز دیسک کمر کمک می‌کند.
- الکترومیوگرافی مشخص می‌کند که کدام ریشه عصب دچار آسیب‌دیدگی شده است.
آزمایش‌های تصویربرداری به تنهایی قادر به تشخیص دیسک کمر نمی‌باشند. در برخی از مواقع امکان دارد تشخیص دیسک کمر از روی MRI انجام می‌شود ولی ممکن است درد یا هیچ علائم دیگری وجود نداشته باشند. علت عدم وجود علائم مشخص نمی‌باشد ولی برخی از متخصصین عقیده دارند که عارضه دیسک کمر بیش از آنچه که تصور می‌شود در بین افراد شایع است و در واقع بخشی از روند طبیعی سالخوردگی محسوب می‌شود. تشخیص بین دیسک کمر و عارضه‌های دیگر چالش اصلی در ارزیابی این عارضه محسوب می‌شود. جهت تشخیص دقیق دیسک کمر و درمان آن، به رد احتمال وجود عارضه‌های دیگر نیاز می‌باشد.