نرمی غضروف زانو زمانی اتفاق می افتد که غضروف موجود در پشت کشکک زانو کم کم نرم شده و تخریب می شود. این تخریب، باعث می شود که کشکک زانو به استخوان های زانو، که به هم متصل شده اند تا مفصل زانو را تشکیل دهند، ساییده شود و در نتیجه دردی را به وجود آورد که با فعالیت بدتر می شود.
گاهی نرمی غضروف زانو با نام زانوی دونده نیز شناخته می شود؛ زیرا این مشکل، در دوندگان و کسانی که فشار مکرر بر مفصل زانو وارد می کنند، رایج است. معمولاً آسیب به زانو، استفاده ی بیش از حد از مفصل زانو و عدم تعادل عضلات یا انحراف زانو، باعث ابتلا به نرمی غضروف زانو می شود.
کشکک زانو (استخوان پاتلا) چیست؟
کشکک زانو به پاتلا نیز معروف است و در میان تاندون چهارسر قرار دارد. این تاندون بزرگ، که به نام تاندون چهارسر شناخته می‌شود، از عضلات قدرتمند ران گردیده و از طریق پیچش در اطراف کشکک زانو عبور کرده و به بخش بالایی استخوان ساق پا، به نام درشت نی، متصل می‌شود. عضلات چهارسر نقش مهمی در صاف کردن پا دارند. قسمت پشتی کشکک زانو با غضروف نرم پوشیده شده است که وقتی پا را صاف می‌کنید، اجازه می‌دهد که کشکک زانو بر روی قسمت پایینی استخوان ران (فمور) لغزش پیدا کند.
چه چیزی باعث نرمی غضروف زانو می شود؟
نرمی غضروف زانو اغلب در جوانان و نوجوانان رخ می دهد و بیشتر زنان دچار آن می شوند. دلیل آسیب به غضروف زانو مشخص نیست. اعتقاد بر این است که کشکک زانو (پاتلا) به جای اینکه روی قسمت پایینی استخوان ران (فمور) بلغزد، به آن ساییده می شود. این امر ممکن است باعث آسیب به غضروف کشکک زانو شود. این حالت، در موارد زیر بیشتر رخ می دهد:
- استفاده ی بیش از حد از زانو، مثلاً در بعضی از ورزش ها
- در برخی از افراد ممکن است توازن زانو اندکی مشکل داشته باشد. این امر باعث می شود که کشکک زانو (پاتلا) به جای این که روی قسمت پایینی استخوان فمور بلغزد، به آن ساییده شود. ممکن است مربوط به شیوه ی شکل گیری زانو باشد؛ یا ممکن است به دلیل عدم توازن در عضلات اطراف زانو، مثلاً عضله ی چهارسر بزرگ در بالای زانو، باشد. اگر یک طرف عضلات چهارسر محکم تر از طرف دیگر کشیده شود، باعث می شود که کشکک زانو به نرمی نلغزد و در یک طرف دچار اصطکاک شود.
- ترکیبی از یک مشکل در توازن (مانند مورد بالا) و استفاده ی بیش از حد در اثر ورزش، می تواند رایج ترین دلیل ابتلا به نرمی غضروف زانو باشد.
- آسیب به زانو، شاید آسیب ها یا فشارهای جزئی مکرر به دلیل ورزش یا سستی رباط ها (هایپر موبیلیتی یا توانایی حرکت بیش از حد مفاصل) نیز ممکن است از دلایل آن باشد.
- در افراد مسن، ممکن است به عنوان بخشی از فرایند پیری که در آن بسیاری از غضروف های مفاصل دچار پارگی و فرسودگی می شود، رخ دهد.
علائم نرمی غضروف زانو
درد در اطراف زانو. این درد معمولاً در جلوی زانو و در اطراف یا پشت کشکک زانو (پاتلا) است. این درد هنگام بالا و پایین رفتن از پله بدتر می شود. ممکن است بعد از نشستن طولانی مدت، در حالیکه زانو خمیده باشد، نیز ایجاد شود.- احساس یا صدای سایش در هنگام حرکت دادن زانو (کریپتوس یا صدا دادن زانو).
- به ندرت تورم مایع (افیوژن یا آب آوردن) مفصل زانو.
نرمی غضروف زانو چگونه تشخیص داده می شود؟
معمولاً، تشخیص اولیه ی نرمی غضروف زانو، بر اساس علائم شما و معاینات زانو توسط دکتر به دست می آید. چون غضروف را نمی توان بدون کمک برخی آزمایشات دید، این یک تشخیص احتمالی است و قطعی نیست. در این وضعیت، که مدرکی برای نرمی غضروف زانو نداریم، برخی پزشکان این درد را سندرم درد کشکک زانو (پاتلوفمورال) یا درد جلوی زانو می نامند؛ فرقی نمی کند، زیرا در این وضعیت درمان مشابهی دارند.
آیا آزمایشی برای تشخیص نرمی کشکک زانو نیاز است؟
اغلب نیازی به آزمایش نیست؛ زیرا درمان را می توان با یک تشخیص احتمالی نرمی غضروف نیز شروع کرد. در برخی موارد هم از آزمایشات برای قطعی شدن تشخیص یا رد کردن دلایل دیگر، استفاده می شود؛ مثلاً اگر تشخیص واضح نباشد یا علائم بعد از درمان بهبود نیابد. آزمایشاتی که ممکن است استفاده شود عبارتند از:
- آزمایش خون یا تصویربرداری اشعه ی ایکس معمولی از زانو: کمک می کند تا احتمال برخی از انواع آرتروز یا التهابات رد شود.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): جزئیات مفصل زانو را نشان می دهد و می تواند بسیاری از موارد نرمی غضروف را نشان دهد.
- آرتروسکوپی: یک دوربین ریز و منعطف وارد زانو می شود تا مشاهده شود که غضروف دقیقاً در چه حالتی است. این کار نیازمند بی حسی است و کمی خطر عوارض جانبی دارد.
درمان قطعی نرمی غضروف زانو
استراحت
از استفاده ی بیش از حد از زانو خودداری کنید تا درد برطرف شود. معمولاً در صورت عدم استفاده ی بیش از حد از زانو، علائم بهبود می یابد.
مسکن
پاراستامول برای تسکین درد توصیه می شود. داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن نیز می تواند در تسکین موقتی درد مؤثر باشند؛ اما مدرکی دال بر تاثیر بلند مدت آن ها وجود ندارد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی برای درمان نرمی غضروف زانو مهم است. فیزیوتراپیست، زانوی شما را معاینه می کند تا تشخیص را تأیید و شدت مشکل را مشخص کند. سپس درمان را ارائه می دهد که ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ورزش های کششی عضلات
- ورزش های تقویت عضلات
- بستن زانو
- ارتوتیک؛ در صورتی که بیومکانیک پا دلیل مشکل باشد.
- آموزش ورزش های آینده
بهبود قدرت عضلات دور زانو باعث می شود که فشار وارد شده به زانو کاهش یابد. همچنین ورزش های خاصی نیز ممکن است به اصلاح مشکلات توازن و تعادل عضلانی دور زانو کمک کنند. مثلاً ممکن است ورزش هایی به شما آموزش داده شود تا قسمت داخلی عضلات چهارسر را تقویت کنید.
بستن کشکک زانو (پاتلا)
بستن زانو، درمانی است که باعث کاهش درد می شود. نوار چسبی روی کشکک زانو چسبانده می شود تا توازن یا نحوه ی حرکت کشکک زانو را تغییر دهد. در برخی افراد این روش مفید است. بعضی از فیزیوتراپیست ها، درمان چسب زدن به کشکک را ارائه می دهند.
ورزش
درمان نرمی غضروف زانو شامل تقویت عضلات حمایتی دور زانو و مفصل ران بدون افزایش فشار بر کشکک زانو است. اغلب در ابتدای توانبخشی، تمرینات زنجیره ی باز که در آن پا می تواند آزادانه حرکت کند به جای تمرینات زنجیره ی بسته استفاده می شود؛ که شامل نگه داشتن ثابت پا روی زمین است. این تمرینات، بار تحمیل شده به زانو را به حداقل می رساند تا آزردگی و ناراحتی کشکک زانو کاهش یابد.
بالا آوردن صاف پا
بالا آوردن صاف پا باعث تقویت فلکسور (خم کننده) و عضله ی چهارسر ران می شود تا پا، با ثابت نگه داشتن زانو، بالا بیاید. عضلات چهارسر، گروهی از چهار عضله ی مختلف است که باعث راست شدن پا در مفصل زانو می شوند و به ثابت نگه داشتن کشکک زانو کمک می کنند. برای انجام این ورزش:
- طاق باز بخوابید و یکی از پاها را خم و دیگری را صاف کنید.
- عضلات چهارسر پای صاف را منقبض کنید تا پایتان سفت و مفصل زانو قفل شود.
- با حفظ این حالت، پایتان را بالا بیاورید و پایتان را در تمام این مدت صاف نگه دارید.
- پایتان را به آرامی پایین بیاورید و عضلات چهارسر را منقبض نگه دارید تا زانویتان صاف بماند.
- 10-15 بار انجام دهید سپس استراحت کنید.
- سه ست 10-15 تکراری برای هر پا انجام دهید.
برای افزایش شدت، از وزنه ی قوزک در ناحیه ی قوزک پا استفاده کنید تا فعالیت عضلات چهارسر افزایش یابد.
بالا آوردن پا در حالت به پهلو خوابیده
بالا آوردن پا در حالت به پهلو خوابیده، در حالی که زانو ثابت است، باعث تقویت عضله ی سرینی میانه (گلوتئوس مدیوس) می شود. عضله ی سرینی میانه (گلوتئوس مدیوس)، عضلاتی در دو طرف ران است که پا را به سمت خارج بدن حرکت می دهد و مفصل ران و زانو را ثابت نگه می دارد. در صورتی که عضله ی سرینی میانه (گلوتئوس مدیوس) ضعیف باشد، فمور، استخوان بالای پا که مفصل ران را تشکیل می دهد و نیمه ی بالایی مفصل زانو، ممکن است انحراف پیدا کنند و فشار اضافی به مفصل زانو وارد کنند.
برای انجام این ورزش:
- به پهلو بخوابید. ران، زانو و قوزک پاها روی هم قرار گیرد و پای زیرین خم شود و پای بالایی صاف نگه داشته شود. عضلات چهارسر پای بالایی را منقبض کنید تا پایتان سفت شود و مفصل زانو قفل شود.
- با حفظ انقباض، پای بالایی را به آرامی بالا بیاورید و در طول این حرکت پایتان را صاف نگه دارید. اجازه ندهید بدن یا رانتان به عقب برود.
- یک ثانیه پایتان را بالا نگه دارید.
- پایتان را به آرامی پایین بیاورید و عضلات چهارسر را منقبض نگه دارید تا زانویتان صاف بماند.
- 10-15 بار انجام دهید سپس استراحت کنید.
- سه ست 10-15 تکراری برای هر پا انجام دهید.
برای افزایش شدت، از وزنه ی قوزک پا در اطراف قوزک پا استفاده کنید تا فعالیت عضلات چهارسر و عضله ی سرینی میانه (گلوتئوس مدیوس) افزایش یابد. باید از انجام ورزش هایی که باعث فشار کشکک زانو بر فمور می شود با شدت زیاد، مانند اسکوات و لانگژ که شامل خم شدن شدید زانو است و فعالیت های شدید مانند دویدن و پریدن، تا زمان کاهش درد و تقویت عضلات دور ران و مفصل زانو برای ثابت نگه داشتن زانو در حین فعالیت، اجتناب شود.
بالا آوردن پا با کشش ران
بالا آوردن پا با کشش ران به تقویت عضلات سرینی (گلوتئوس) و چهارسر کمک می کند تا مفصل ران با ثابت نگه داشتن زانو، کشیده شود. عضلات چهارسر به ثابت نگه داشتن کشکک زانو کمک می کنند در حالیکه عضلات سرینی (گلوتئوس)، قدرت و ثبات کلی برای کل پا را فراهم می کند. در صورت ضعیف بودن عضلات سرینی (گلوتئوس)، مفصل زانو در معرض فشار اضافی و نیروی مکرر قرار می گیرد. برای انجام این ورزش:
- روی شکم بخوابید و پاهایتان را صاف کنید.
- عضلات چهارسر یک پا را منقبض کنید تا پایتان سفت شده و مفصل زانو قفل شود.
- با حفظ انقباض، پایتان را بالا بیاورید و در طول انجام آن، پایتان را صاف نگه دارید. از ران کمک بگیرید تا حرکت را بدون قوس دادن به کمر انجام دهید.
- پایتان را به آرامی پایین بیاورید و عضلات چهارسر را منقبض نگه دارید تا زانویتان صاف بماند.
- 10-15 بار تکرار کنید و سپس استراحت کنید.
- سه ست 10-15 تکراری انجام دهید.
برای افزایش شدت می توانید از وزنه ی قوزک پا در اطراف قوزک پا استفاده کنید تا فعالیت عضلات چهارسر و سرینی (گلوتئوس) را افزایش دهید.
اسکوات نیمه
در حالی که حرکات زنجیره باز که به پا اجازه می دهد آزادانه حرکت کند معمولاً در ابتدای توانبخشی استفاده می شود، پیشروی به سمت حرکات زنجیره بسته که شامل نگه داشتن پا روی زمین است، می تواند بعد از بهبود ناراحتی پشت کشکک زانو و بهبود فعالیت عضلات چهارسر و سرینی (گلوتئوس)، صورت گیرد.
اسکوات نیمه، که تا نیمه ی دامنه ی حرکتی، تا جایی که زانو 45 درجه خم شود، انجام می شود، کمک می کند تا عضلات چهارسر تقویت شود و زانو را ثابت نگه دارد و از پا در تحمل وزن، بدون اینکه فشار زیادی به کشکک زانو وارد شود، حمایت کند. برای انجام این ورزش:
- در مقابل یک صندلی بایستید.
- باسنتان را به سمت بیرون نگه دارید و زانوهایتان را خم کنید تا به آرامی به حالت اسکوات نزدیک شوید. اجازه ندهید زانوهایتان به قدری خم شود که جلوتر از انگشتان پا قرار گیرد یا زانوهایتان به یکدیگر نزدیک شود.
- تقریباً در نزدیکی نشستن روی صندلی متوقف شوید تا زانویتان 45 درجه خمیده باشد.
- یک ثانیه این حالت را حفظ کنید و سپس به حالت اول بایستید.
- 10-15 بار تکرار کنید و سپس استراحت کنید.
- سه ست 10-15 تکراری انجام دهید.
برای افزایش شدت، تا جایی که دردی در کشکک زانو احساس نمی کنید، حرکت را به شکل اسکوات کامل انجام دهید. از یک کش تمرینی دور ران ها در بالای زانو استفاده کنید تا ران و زانوها متوازن شده و فعالیت عضلات سرینی (گلوتئوس) افزایش یابد.
جراحی برای نرمی غضروف زانو
معمولاً نیازی به جراحی نیست؛ اما در صورتی که درمان های بالا کمکی نکنند، توصیه می شود. معمولاً جراحی آرتروسکوپی انجام می شود. دوربین ریز منعطفی وارد زانو می شود. جراح درون مفصل زانو و غضروف را می بیند و سپس از طریق لوله ی دوربین با ابزار ظریف، جراحی را انجام می دهد. درمان های جراحی ممکن، عبارت است از:
- رباط های سفت کناره های کشکک زانو بریده می شود تا کشکک در وضعیت بهتری قرار گیرد و نرم تر حرکت کند.
- غضروف پشت کشکک زانو (پاتلا) ساییده یا اصلاح می شود.
- به ندرت، اگر بقیه ی روش ها کارآمد نباشد، کشکک زانو (پاتلا) برداشته می شود (زانو بدون آن هم می تواند کار کند).
